ملیحه حسن یکی از کمیشنران کمیسیون انتخابات افغانستان است. خانم حسن پیش از انتخاب در این مقام، به‌عنوان معاون دادستانی کل افغانستان در حکومت وحدت ملی کار کرده و در عین حال برای پنچ سال از اعضای رهبری کمیسیون اصلاحات اداری و خدمات ملکی افغانستان بوده است. او سابقه خدمت در نهادهای سازمان ملل متحد را نیز دارد. ملیحه حسن لیسانس خود را در رشته حقوق در امریکا سپری کرده و استاد دانشکده حقوق دانشگاه کابل می‌باشد. خبرنامه این گفت‌وگو را با خانم حسن چهارشنبه این هفته، در کابل انجام داده است.
خبرنامه: چرا شماری از اعضای کمیسیون انتخابات به حاشیه رانده شده‌اند، چه تصمیم‌هایی از اعضای کمیسیون پنهان می‌شود و چه کسانی معلومات را پنهان می‌کنند؟
ملیحه حسن: این‌که اعضای کمیسیون به حاشیه رانده می‌شوند، دلایل آن متعدد بوده می‌تواند. یک دلیل نداشتن فهم کافی از نحوه و چگونگی کار تیمی و کمیسیونی، نداشتن آگاهی کافی و فراموش کردن مواد و رهنمودهای قانون انتخابات و همچنان دلیل دیگرش اعمال سلیقه‌های شخصی، قانون‌شکنی و حتا فساد است.
خبرنامه: اصلاحات در کمیسیون‌های انتخاباتی یکی از موارد جنجالی بوده است. تاکنون برای آوردن اصلاحات چه کارهایی از سوی کمیسیون انتخابات صورت گرفته است؟
ملیحه حسن: کمیسیون در هفت ماه گذشته بر آوردن اصلاحات سعی و تلاش نموده است. پیشرفت در اصلاحات را در دو عرصه یا بخش برای تان می‌گویم. یکی در بخش عملیاتی است. در بخش عملیاتی که پیشبرد کار پروسه اصلی انتخابات است، گام‌های مثبتی برداشته شد. به‌گونه‌ی مثال تمام طرزالعمل‌ها، لایحه، اسناد تقنینی که از گذشته بود و نیاز داشت که در روشنایی قانون انتخابات و خصوصاً اجرایی شدن انتخابات برقی، همه اصلاح شدند. در پهلوی آن جر و بحث‌های کافی صورت گرفت. گردهم‌آیی‌هایی با احزاب سیاسی، نهادهای مدنی و نهادهای همکار انتخابات و نشست‌هایی صورت گرفت و نظریات آنان جمع شد. طرح حوزه‌های انتخابات را که قانون انتخابات آن‌را به عهده کمیسیون گذاشته، ترتیب و به رهبری دولت جمهوری اسلامی افغانستان ارایه شد. امروز شاهد فعالیت بسیار خوبی از کمیسیون هستیم که آغاز بازنگری مراکز رای‌دهی است.
در سراسر افغانستان در حدود 7 هزار مرکز رای‌دهی و 14 هزار محل رای‌دهی وجود دارد. این مراکز در سال 1383 برای اولین بار ایجاد شده و تا به حال به حالت خود باقی مانده است. شما می‌دانید که در این مدت طولانی جابه‌جایی نو صورت گرفته، ناامنی باعث کوچ‌کشی‌های مردم ما به ساحات متعدد دیگر شده است. بنأ گام‌هایی مثبت که در راستای برگذاری انتخابات برداشته شده و می‌شود.
اما در بخش دوم اصلاحات ضروری، در راستای اصلاح ساختاری و تشکیلاتی و منابع بشری کمیسیون نتوانسته کامیاب باشد. به‌خاطری که هربار تصامیم خوب برای اصلاحات ساختاری گرفته، ولو که رییس صاحب کمیسیون در جلسات حضور نمی‌داشت ولی هیچ‌گاه این تصامیم جنبه عملی نمی‌گیرد و همه‌اش روی کاغذ ماند. در ساختار و ریفورم و اصلاحات داخل کمیسیون عقب‌مانی زیاد داریم.
کمیسیون هفت نفر کمیشنر دارد که نقش آنان تطبیق قانون، پالیسی‌سازی، نظارت، تصویب رهنمودها و پلان‌های کاری و رهبری کامیاب ساختن مردم‌سالاری در افغانستان است. در پهلوی این، کمیسیون یک بدنه اجرایوی دارد که دارالانشای کمیسیون است. در راس آن آقای امام محمد وریماج قرار دارد که متاسفانه نسبت به تصمیم‌های کمیسیون و کمیشنران بیش از حد بی‌اعتنایی می‌کند و به شکل خودسر، مطلق‌العنان و بی‌تفاوت در برابر قانون عمل می‌کند. محترم رییس صاحب به تصامیم کمیسیون اعتنا نمی‌کند، به رهنمودهای قانونی اعتنا نمی‌کند، به طرزالعمل‌های پذیرفته شده‌ای که تصویب شده کمیسیون است ارزشی قایل نمی‌شود.
به این ترتیب هست که فعلاً ما مشکلات خود را در داخل کمیسیون داریم. ساختار تشکیلاتی کمیسیون هم‌خوانی با قانون جدید ندارد. این موضع را بارها جر و بحث نمودیم و پیشنهاد کردیم اما متاسفانه پیشنهاد تشکیل و گرفتن منظوری‌اش توسط رییس صاحب خودسر و بدون توافق اعضای کمیسیون صورت گرفت و مشکلات ادامه یافت.
خبرنامه: کمیسیون انتخابات گفته است که انتخابات الکترونیک برگزار می‌شود. آیا واقعاً این امر عملی است که در سال آینده در افغانستان انتخابات به‌صورت الکترونیک برگزار شود؟
ملیحه حسن: هم بلی و هم نه. اگر پر تلاش عمل بکنیم و رهبری دولت افغانستان حامی کسانی باشد که اصول‌گرا و قانون‌گرا اند و مردم‌سالاری واقعی و انتخابات شفاف را می‌خواهند برگزار شود، کامیاب خواهیم بود. اما اگر وضعیت طوری ادامه پیدا کند به یقین که جواب منفی است. به‌طور مثال نیروی اساسی که می‌تواند انتخابات را اجرا کند منابع بشری یک اداره است، متاسفانه در گزینش‌های منابع بشری کمیسیون انتخابات در این اواخر سراسر مشکلات وجود داشته است. به همین علت من نگران هستم اما تلاش می‌کنیم اصلاح شود. آرزو می‌کنم که رهبری دولت، رییس جمهور و رییس اجراییه، در آوردن اصلاحات از کسانی که اصول‌گرایی، قانونیت و شفافیت را می‌خواهند، حمایت نمایند و کمک بکنند که جلوی خلاف رفتاری‌ها و آن‌چه که باعث بدتر شدن اوضاع داخلی کمیسیون می‌شود، گرفته شود.
خبرنامه: در بسیاری از مناطق افغانستان هیچ شبکه مخابراتی کار نمی‌کند چه برسد به این که بگوییم در آن‌جا انتخابات به شکل الکترونیک برگزار می‌شود اما در بسیاری مناطق پوشش شبکه‌های مخابراتی وجود دارد. برای این وضعیت چه تدابیری روی دست است؟ آیا انتخابات به دو شیوه متفاوت برگزار می‌شود؟ در این صورت شفافیت انتخابات را چگونه می‌توان ضمانت کرد؟
ملیحه حسن: یک قسمت سوال شما ربط می‌گیرد به کاربرد تکنالوژی در انتخابات و یک قسمت به پیامد انتخابات. در ارتباط به کاربرد تکنالوژی در انتخابات به شکل ساده بگویم که انتخابات چهار مرحله دارد. اول ثبت نام رای دهندگان، بعداً شناسایی رای دهنده در روز رای‌دهی، سپس رای دادن و بالاخره شمارش آرا. کمیسیون تصمیم گرفته که هر چهار مرحله برقی باشد. اما در مرحله فعلی با توجه به عمق معضلات بی‌برقی و انترنت و نگرانی‌های که شما اشاره نمودید، کمیسیون متمرکز شده است که فهرست رای دهندگان توسط تکنالوژی تهیه شود. کاربرد تکنالوژی در مرحله فعلی به سبب فیشن و مدرن معلوم شدن نیست بلکه به‌خاطر این است که اعتماد از دست رفته مردم دوباره احیا شود. مردم مطمئن شوند که بالاخره یک ابزاری در کارزار انتخابات آمده که رای‌دهی تکراری نخواهد شد و رای شان باطل نخواهد گردید.
کاربرد این ماشین‌ها طوری که مطالعه کردیم، 10 نشان انگشت یک رای دهنده و صورت (چهره) را ثبت می‌کند و داخل سیستم می‌کند. اگر شخص / ثبت کننده در چندین مرکز خود را ثبت کرده باشد سیستم همه موارد مراجعه‌های متعدد ثبت شده راحذف می‌کند و بعداً فقط یک مورد را حفظ می‌کند. محصول این زحمات و پروسه ترتیب یک لیست پاک رای دهنده در افغانستان است که تثبیت می‌شود که افغانستان به چه تعداد رای دهنده یا افراد واجد شرایط رای‌دهی دارد. اصلاً بنیاد واقعی برای پیشرفت مردم‌سالاری گذاشته می‌شود، جلو تقلبات گرفته می‌شود و خصوصاً این که لیست رای دهنده قبل از انتخابات، باید در محل رای‌دهی نصب گردد تا هر شخص بداند که در کدام محل نزدیک خانه یا کار خود مراجعه کند و رای بدهد. به این ترتیب این یک نوع ضمانت است که از تکرار رای جلوگیری می‌کند.
در پهلوی آن شما از نگرانی انترنت گفتید. همین لحظه برای ارزیابی مراکز رای‌دهی در افغانستان از تبلیت‌های نوع سامسونگ استفاده می‌شود و یک سامانه را کمیسیون در داخل تبلیت مانده که همکاران ما معلومات را داخل آن می‌کنند و معلومات آنی در مرکز، کابل، ثبت می‌شود و سامانه با مرکز وصل شده است. اما متاسفانه پوشش انترنتی در بسیاری مناطق وجود ندارد.
وزارت مخابرات نسبت به تصمیم‌گیری خود در این مورد صادق نبود. وعده پوشش انترنت را در سراسر افغانستان داده بود اما تجربه نشان داد که واقعی نبود. من دیروز از سفر بامیان برگشته‌ام. در بامیان که امنیت است، تمام کارمندان ما به مشکل مواجه بودند. پوشش انترنت یا بسیار کم است یا در نقاط دورافتاده هیچ نیست. من در ولسوالی یکاولنگ دو، منطقه دره چاشت رفته بودم. در آن ساحه اصلاً از پوشش انترنت خبری نبود. ولی خوشبختی این است که معلومات در سامانه ثبت می‌شود، کارمند انتخابات باید خیلی دقت کند، عکس محل را بردارد و معلومات را داخل سامانه نماید. جون پس از آن که معلومات ثبت شد، دیگر قابل ویرایش نیست. هر لحظه‌ای که سامانه به انترنت وصل شود، معلومات به مرکز انتقال پیدا می‌کند. این یک راه حل ممکن بود که کمیسیون از قبل سنجیده بود. در ارتباط به این که کمیسیون انتخابات برود رای را برقی بسازد و انتقال شمارش آرا را برقی بسازد، این گزینه‌ها هنوز هم زیر بحث است و علت اساسی آن هم ناامنی است، عدم خدمات انترنت و برق و حتا معضلات اقلیمی و جغرافیایی. اما در پروسه تشخیص رای دهنده و کاربرد ابزار مورد نیاز باید بگویم که کمیسیون ابزاری را در نظر گرفته است که دو شبانه روز می‌تواند برق ذخیره کند. پیش‌بینی هم است که همرای هر تیم یک باتری ذخیره هم باشد.
خبرنامه: محمد اشرف غنی گفته بود که نه خود و نه کس دیگر را اجازه می‌دهد که در کار کمیسیون دخالت کنند. حالا بسیاری از نهادهای ناظر بر انتخابات می‌گویند دخالت‌هایی در کار کمیسیون انتخابات وجود دارد. این دخالت‌ها توسط چه کسانی صورت می‌گیرد؟
ملیحه حسن: همین که بعضی از تصمیم‌ها مخفی گرفته می‌شود ممکن است ناشی از دخالت افرادی باشد که می‌خواهد پروسه انتخابات را اخلال نمایند. ولی رییس جمهور مملکت با تعهدی که داده باید علاقمند مداخله نباشد و مانع دسترسی هر نوع مداخله‌گر فسادپیشه به کمیسیون گردد. متاسفانه در افغانستان همیشه نگرانی ما از مداخله رهبری دولت وحدت ملی است درحالی که ما دسته‌های بسیار خطرناک دیگر را داریم، گروه‌های سیاسی، مافیای اقتصادی داریم و امثال این‌ها. این‌ها هستند که مانع اقدامات موثر و مثمر برای انتخابات افغانستان می‌شوند. پیشتر گفتم گزینش‌ها به شکل سلیقه‌ای و به شکل سفارشی شده است. این سفارش‌ها را نه رییس جمهور کرده نه رییس اجراییه. این‌ها حلقات خاص دیگری اند که می‌خواهند کار کمیسیون را اخلال کنند. افراد بی‌تجربه‌ای استخدام شده در داخل کمیسیون که پیامدش ناگوار است. امیدوارم رییس جمهور در همچو موارد حامی ما باشد و کمک کند تا ما جلوی دست حلقات فاسد و مافیای سیاسی و اقتصادی و افرادی که برنامه‌های شخصی خود را دارند، بگیریم. شما خبر داشته باشید که همین حالا تلاش‌ها برای راه یافتن به پارلمان و چیدن افراد به سلیقه‌ی خود اشخاص آغاز شده است.
خبرنامه: در گذشته کمیسیون انتخابات به دلیل تقلب گسترده که در انتخابات صورت گرفت، به نحوی بدنام شد و اعتماد خود را در نزد مردم از دست داد. اکنون کمیسیون انتخابات چه کار کرده یا می‌کند که اعتماد مردم را به خود جلب کند و مانند گذشته دیگر آرای تقلبی جای آرای واقعی را نگیرد؟
ملیحه حسن: با شما زیاد هم نظر نیستم. فعالیت‌ها در راستای اعتمادسازی صورت گرفت. تصامیمی را که ما گرفتیم که انتخابات چگونه برگزار شود تا جلوگیری از تقلب شود، تلاش برای جلب مشارکت مردم و حمایت مردم از انتخابات بوده اما تصامیم به مردم اطلاع رسانی نشده. به‌گونه مثال آغاز بازنگری مراکز رای‌دهی که تازه آغاز شده در راستای اعتماد سازی است. برای شخص خودم، سفر کردن به دوردست‌ترین مناطق افغانستان که سرحد بامیان و غور بود آن هم با یک موتر کاملاً استهلاک شده‌ی کرایی و بدون محافظ از نیروهای امنیتی، نظارت از پروسه ارزیابی مراکز رای‌دهی بود نه سیر و سیاحت. سفر و قبول مشقت سفر بدون امکانات ترانسپورتی و محافظ برای جلب اعتماد مردم است در غیر آن من هم نمی‌خواستم که خطری را بپذیرم بدون محافظ به دور دست‌ترین مرکز رای‌دهی در ولسوالی یکاولنگ دو بروم.
متاسفانه کارهایی که در راستای اعتمادسازی صورت گرفته از دید اکثریت جامعه افغانستان دور مانده است. شریک ساختن معلومات و میکانیزم‌های خوب آگاهی‌دهی نداشته‌ایم. این ضعف کمیسیون بوده است که نتوانسته در راستای اعتمادسازی مردم پیام‌های واضع و روشن را بیان نماید. من کاستی‌ها را می‌پذیرم اما اقدامات عملی خوب صورت گرفته است. تعداد زیادی از کمیشنران امروز در سفرهای ولایتی هستند. با احزاب می‌بینند، با جوانان می‌بینند، با نهادهای جامعه مدنی می‌بینند که امیدوارم یک نوع کمپاین آگاهی‌دهی و اعتمادسازی باشد.
خبرنامه: در مورد جذب ظرفیت‌های لازم برای انتخابات کمیسیون چه کاری انجام داده است؟ گزارش‌هایی وجود دارد که کمیسیون هنوز نتوانسته نیروی بشری لازم را برای برگزاری انتخابات جذب کند.
ملیحه حسن: ما توقع داریم که یک انتخابات شفاف و عادلانه و سراسری را برگزار کنیم. نیرویی که اجرا می‌کند، نیروی بشری است. من به همین خاطر نگران آینده هستم. زمانی که من اشاره کردم که کارمندان خدمات ملکی افغانستان مصونیت کاری ندارند و خلاف قانون کارکنان خدمات ملکی عملکردهایی صورت می‌گیرد، مهره‌ها به دل افراد مشخص چیده می‌شود، این خودش یک نوع هراس را در داخل کمیسیون ایجاد کرده است. تلاش و سعی صورت گرفته و تصمیم‌های خوبی را گرفتیم و کوشش کردیم که دارالانشا را مجبور به اجرایی ساختن آن بسازیم. اما یک کمی امیدواری است که کمیسیون اصلاحات اداری بتواند در جذب نیروهای درست کاری با توجه به معضلاتی که ما در کمیسیون داریم، اقدام مثمر بکند.
خبرنامه: طرح حوزه‌بندی انتخابات به کجا رسید؟ کمیسیون گفته بود که به ارگ فرستاده شده است و پس از تصویب براساس آن آمادگی‌ها گرفته می‌شود.
طرح حوزه‌های انتخاباتی در زمستان 1395 به رهبری افغانستان پیشکش شد اما تاهنوز جواب نداده است.
خبرنامه: در پایان چه چالش‌هایی هنوز در برابر کمیسیون انتخابات باقی است؟ امنیت؟ بودجه؟ دخالت زورمندان یا چیزهای دیگر؟
ملیحه حسن: امنیت یک نگرانی عمومی در سراسر افغانستان است. در مورد امنیت عاجز هستم که کدام جمله‌ای بگویم. اما آن‌چه بیشتر صحبت می‌شود این است که وزارت دفاع، وزارت داخله و امنیت ملی روی یک کاغذ وعده کردند که سعی و تلاش خود را برای حمایت از انتخابات خواهند کرد و زمینه‌ساز فعالیت‌های کمیسیون خواهند شد. ابتکار دیگر از سوی اتحادیه اروپا روی دست است که بتوانند از طریق شورای عالی صلح و هر راه ممکن دیگر، زمینه آتش‌بس حداقل موقت را در زمان برگزاری انتخابات فراهم کند.
بودجه همیشه به مثابه یکی از موانع اجرای کار بوده است. امروز هراس ما از بودجه یک قسمتش رفع است زیرا ما فعلا ًبه طرف ترتیب فهرست رای دهندگان می‌رویم تا یک چارچوب و بنیاد اساسی برای انتخابات آزاد و عادلانه برداشته شود. برای قیمت ابزار 16.5 میلیون دالر تشخیص شده است که از این میان 10 میلیون آن در اختیار کمیسیون از سوی وزارت مالیه گذاشته شده است و همچنان جامعه جهانی برای ترتیب فهرست رای دهندگان وعده خود را اعلام کرده‌اند. دیروز رییس اتحادیه اروپا گفت 100 میلیون یورو به وزارت مالیه داده شده است گرچه آن پول اتحادیه اروپا مشخص برای انتخابات پرداخت نشده اما پولی است که دولت افغانستان می‌تواند در زمینه حکومتداری و انتخابات استفاده نماید. جزئیات بودجه عملیاتی انتخابات توسط کمیسیون تا به حال به‌گونه‌ی دقیق سنجیده نشده است زیرا فعلاً تمرکز بیشتر روی آماده ساختن ابزار برای تهیه فهرست رای دهنگان است.
کمیسیون نیروی پولیس و اردو ندارد تا علیه زورمندان بسیج شود. در این معضلات کمیسیون مجبور است از سکتور امنیتی، ارگان‌های محل، احزاب سیاسی و نهادهای مدنی، شورای عالی صلح و حتا متنفذین تقاضای کمک بکند. اجرای یک انتخابات کامیاب و موفق مستلزم همکاری همه جانبه همه ارگان‌ها است. امیدوارم وزارت داخله از دخالت افراد زورمند و مسلح جلوگیری کند. همچنان نقش ارگان‌های محل بسیار برجسته است و مخصوصاً مردم شریف افغانستان باید مسئولانه عمل کنند و نگذارند که زورمندان و تفنگ‌داران حق سیاسی شان را بگیرند و یا در انتخاب شان مداخله کنند. انتخابات یگانه گزینه برای مردم سالاری است، انتخابات شفاف، بی‌طرف و عادلانه باعث ایجاد یک دولت با ثابت سیاسی می‌گردد. یک دولت با ثبات سیاسی با حمایت مردم رفاه، صلح، ترقی و امنیت را به ارمغان خواهد آورد. برای انتخابات شفاف، بی‌طرف و عادلانه تا توان دارم سعی می‌نمایم.
