نویسنده: فرود بیژن، داوود ختک
نشر شده در: گاندهارا
خانوادهها، تجار و جنگجویان چریکی برای نسلها آزادانه از مرز قابل نفوذِ بین افغانستان و پاکستان عبور کردهاند.
این مرز 2670 کیلومتری بحثبرانگیز، از برخی از ممنوعترین مناطق دنیا عبور میکند، و از میان بیابانهای متروک و کوههای سر به فلک کشیده با ارتفاع بیش از 4000 متر میخزد و پیش میرود.
این مرز بیقاعده که در قرن نوزدهم توسط مقامات استعماری انگلیس کشیده شد، حدود 50 میلیون پشتون قومی را که در دو طرف خط دیورند زندگی میکنند، از هم جدا میکند.
عبدل یوسف، تاجر اهل ناحیه کورم پاکستان، که همسایه ولایت خوست در جنوب شرقی افغانستان است، میگوید: ” مردم روستای من هر روز برای کار، رانندگی تاکسی یا فروش کالا به افغانستان میرفتند.”
اما تغییر این روند در سال 2017 آغاز شد، زمانی که ارتش پاکستان شروع کرد به نصب یک حصار فلزی به ارتفاع 3 متر که در سرتاسر مرز با سیم خاردار پوشانده شدهاست. این حصار تعداد زیادی از گذرگاههای غیررسمی را بست و سفرهای مرزی را به 16 پاسگاه رسمی محدود کرد.
علیرغم چالشهای لجستیکی دشوار، مقامات پاکستانی در جنوری اعلام کردند که حدود 90 درصد حصار کامل است. البته قرار بود که ساخت آن تا ماه جون به پایان برسد.
ارتش پاکستان دلیل ساخت این حصار جدید را حملات ستیزهجویان مرزی در این کشور حدود 220 میلیون نفری در آسیای جنوبی عنوان کردهاست.
اما جوامع پشتون که در مرز هستند، میگویند که این امر باعث جدا شدن خانوادهها و از بین رفتن مشاغل شدهاست.
اقدام یک جانبه اسلام آباد همچنین نکوهشها را در افغانستان تحریک کردهاست، کشوری که در برابر این مرز مقاومت کرده، ادعای سرزمینی بر مناطق وسیعی از خاک پاکستان دارد.
“بهبود امنیت در پاکستان”
ارتش پاکستان به دنبال یک مجموعه عملیات مرگبار ارتش در مناطق قبیلهای این کشور که از سال 2014 آغاز شد، ساخت این حصار را آغاز کرد.
مناطق قبیلهای که عمدتاً بیقانون هستند، پس از حمله آمریکا به افغانستان در سال 2001، قلعهای برای گروه های تندرو از جمله القاعده، طالبان افغانستان، شبکه حقانی و تحریک طالبان پاکستان (TTP) که به عنوان طالبان پاکستان نیز شناخته شده، بودهاست.
حملات ارتش، ستیزهجویان TTP را که از سال 2007 شورشی مهلک را علیه نیروهای مسلح و دولت پاکستان به راه انداخته بودند، به افغانستان فراری داد. دیگر گروههای افراطی، با ادعای حمایت ارتش پاکستان، در مناطق دیگر پاکستان باقی مانده یا اسکان داده شدند.
این عملیات، که میلیونها غیرنظامی را نیز آواره و هزاران نفر را به کام مرگ کشاند، باعث مهار تعداد فزاینده حملات ستیزهجویان در پاکستان شد.
بر اساس پورتال تروریسم آسیای جنوبی، یک پایگاه داده مستقر در دهلی نو که جنبشهای افراطی در منطقه را ردیابی میکند، پاکستان شاهد 319 حادثه مرتبط با تروریسم و 169 مورد مرگ غیرنظامیان در سال 2020 است.
این رقم یک کاهش چشمگیر را در مقایسه با سال 2013 نشان میدهد، زمانی که تقریباً 4000 حادثه مرتبط با تروریسم و بیش از 2700 کشته رخ دادهاست.
ساخت حصار پاکستان تلاشی برای حفاظت از این دستاوردها تلقی میشود.
عایشه صدیقه، نویسنده و کارشناس امور ارتش این کشور، میگوید: “به لحاظ نظامی، این حصار قطعاً باعث بهبود امنیت پاکستان شدهاست. این حصار ارتش پاکستان را قادر کرده تا در برابر بازیگران غیرحکومتی که تحت کنترل نیستند امنیت خود را حفظ کند.”
صدیقه میگوید: “شما میتوانید با حصار انعطاف پذیر باشید، میتوانید به دوستانتان اجازه عبور دهید اما به آنهایی که دشمن شما هستند اجازه ندهید.”
هرچند پاکستان ستیزهجویانی را که در خاک خودش میجنگند سرکوب کردهاست، اما تصور میشود که اسلام آباد از دیگر ستیزهجویان افغان و کشمیری مستقر در پاکستان به عنوان نیروهای نیابتی در افغانستان و هند حمایت کردهاست.
ارتش قدرتمند پاکستان، که نقشی بزرگ در سیاستهای داخلی و خارجی این کشور دارد، مدتهاست که به حمایت از طالبان افغانستان به منظور رسیدن به اهداف استراتژیک دیرینه خود در افغانستان متهم شدهاست: گماشتن یک دولت طرفدار پاکستان در کابل و محدود کردن نفوذ هند، که ارتباط نزدیک با کابل دارد.
روابط پاکستان با طالبان به دهه 1990 برمیگردد، زمانی که اسلحه، آموزش و اطلاعات را برای این گروه فراهم میکرد. اسلام آباد یکی از سه کشوری بود که طالبان را به رسیمت شناخت. آن های که در سال 1996 قدرت را در افغانستان به دست گرفت. و پس از سقوط این گروه در سال 2001، بسیاری از رهبران طالبان داخل پاکستان پناه گرفتند.
بازگشت دوباره طالبان پاکستان
اما با توجه به اینکه این مرز چنین مناطق ناخوشایندی را احاطه کردهاست، بسیاری از ناظران تردید دارند که این حصار به تنهایی جلوی ستیزهجویان را بگیرد. برخی دیگر نیز میگویند فساد محلی و رشوه دادن به نگهبانان در گذرگاهها مشکل ایجاد خواهد کرد.
با برجسته ساختن این موانع، ستیزهجویان TTP در سنگرهای قبلی خود در مناطق قبیلهای مجدداً پدیدار شده و در ماههای اخیر دهها حمله مرگبار ترتیب دادهاند.
در یکی از مرگبارترین حملات، 11 سرباز پاکستانی در دو انفجار در وزیرستان جنوبی در 15 اکتبر کشته شدند. شش نفر پس از اصابت موترهایشان به بمبهای کنار جاده کشته شدند. هنگامی که یک موتر نظامی دیگر به محل حادثه رفت، انفجار دوم پنج سرباز دیگر را به کام مرگ کشاند.
TTP مسئولیت هر دو انفجار را بر عهده گرفت.
ستیزهجویان همچنین به تیمهای ساخت در مرز حمله کرده و فیلمهایی را به صورت آنلاین منتشر کردهاند که نشان میدهد آنها بخشهایی از حصار را تخریب میکنند و لوازم ساختمانی را برمیدارند.
“هیچ دولتی در افغانستان این مرز را نمیپذیرد”
صدیقه میگوید که “تقویت مرز” توسط ارتش پاکستان “یک بعد سیاسی” نیز دارد.
وی میگوید: “حصار اساساً بیانیهای واقعی در مورد خط دیورند است.”
هند بریتانیا و عبد الرحمن خان پادشاه افغانستان در سال 1893 با مرز فعلی موافقت کردند، پاکستان که بیش از 70 سال پیش موقعیت خود را به عنوان بخشی از هند بریتانیا بدست آورد، این خط را یک مرز بین المللی میداند، همانطور که اکثر جامعه بینالمللی نیز چنین تصوری دارند.
اما افغانستان هرگز این مرز را به رسمیت نشناختهاست و از آن به عنوان خط دیورند یاد میکند.
کابل با تأکید بر اینکه فعالیتهای هر دو طرف در امتداد خط دیورند باید توسط دو کشور تأیید شود، تصمیم پاکستان برای تقویت مرزی را محکوم کرد.
دفاع مرزی جدید پاکستان همچنین در سالهای اخیر سبب تحریک درگیریهای مرگبار بیشماری در مرز شدهاست.
در ماه جولای، پس از بالا گرفتن درگیری بین افغانها و پاکستانیها در گذرگاه مرزی چمن، حداقل 15 غیرنظامی افغان کشته شدند. این یکی از مرگبارترین حوادث سالهای اخیر بودهاست.
این درگیریها پس از اعتراض مردم محلی به طرح اسلام آباد برای ارائه گذرنامه و سیستمهای بیومتریک برای سفرهای مرزی صورت گرفت.
همزمان با تلاش نیروهای پاکستان برای برپایی تاسیسات نظامی در مرز، درگیریها نیز آغاز شده بود.
جانان موسی زی، سفیر پیشین افغانستان در پاکستان، میگوید که این حصار “بر روابط دو جانبه تأثیر سو میگذارد” و باعث “بیگانگی ” بیشتر میان پشتونها در دو طرف مرز میشود.
وی میگوید: “قرار دادن موانعی که در میان جوامع متصل به خط دیورند قرار دارند و ایجاد تفرقه بین مردمی که دارای عمیقترین روابط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی هستند، کارساز نخواهد بود و هیچ دولتی در افغانستان آن را نمیپذیرد.”
مقامات افغان میگویند که این حصار بر ستیزهجویی و تروریسم در منطقه تاثیری نخواهد داشت. آنها میگویند علت اصلی این مشکل، سیاست خود پاکستان در مورد مسلح کردن و پناه دادن به گروههای ستیزه جو است که تروریسم را در منطقه صادر میکنند.
“مردم متحمل رنج زیادی شدهاند”
کسانی که بیشتر تحت تأثیر این حصار قرار گرفتهاند، جوامع پشتون در مرز هستند که توانایی عبور آزادانه برای کسب و کار، ملاقات با خانواده یا حتی تحصیل در مکتب را از دست دادهاند.
این حصار در عین حال، مقررات سختگیرانهتری برای مهاجرت ایجاد کردهاست.
اکنون مسافران برای عبور از مرز به گذرنامه و ویزا نیاز دارند. بازرگانان نیز باید هزینههای گمرکی را پرداخت کنند، چیزی که خشم بسیاری را برانگیخته است.
حاجی نظر دین، از منطقه وزیرستان شمالی پاکستان، با گلایه از عوارض گمرکی و طولانی بودن صفوف، میگوید: “مشاغل ما بسیار آسیب دیدهاند. عبور از مرز اغلب چند روز یا چند هفته طول میکشد.”
دین میگوید که وی از سال 1983 تاجر بوده و از پاکستان به شهر غزنی افغانستان و کابل، گندم، آرد و شکر صادر میکند.
وی میگوید: “در گذشته کارم آسان بود، اما حالا این ترتیبات جدید مرزی همه چیز را متوقف کردهاست.”
دفاع جدید مرزی فقط به تجارت آسیب نزدهاست. بسیاری از مردم، در آن سوی مرز خانواده و فامیل دارند.
زوهایب وزیر، 33 ساله از منطقه وزیرستان جنوبی پاکستان میگوید: “حصار خانوادههای ما را از هم جدا کردهاست. ما نمیتوانیم تا چند ماه آنها را ببینیم. اگر مراسم تشییع جنازه یا مراسم ازدواج برگزار شود، نمیتوانیم به آنها بپیوندیم. “