نویسنده: بروس پانیه
نشر شده در: آرایف ای آر ایل
طالبان و مقامات ترکمنستان در مورد مذاکرات خود پس از سفر طالبان در 6 فبروری به ترکمنستان جزئیاتی ارائه نمیدهند.
با اطلاعات ناچیزی که درباره جلسات در عشق آباد، پایتخت ترکمنستان، در دسترس است، برخی مواد مشخص را در این مقاله میخوانیم.
رهبری هیئت عشق آباد را ملا عبدالغنی برادر برعهده داشت و بر اساس بیانیه همان روز وزارت خارجه ترکمنستان که به طور غیرمعمولی سریع منتشر شد، طالبان رفته بودند تا در مورد ساختار خط لوله گاز طبیعی ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند (TAPI)، خط برق ترکمنستان – افغانستان – پاکستان (TAP) و اتصال بیشتر افغانستان به ترکمنستان از طریق راه آهن صحبت کنند.
برادر همچنین رهبری هیئت طالبان را در تاریخ ۲۶ جنووری به ایران و 16 دسمبر به پاکستان بر عهده داشت.
این دیدارها برای بحث حول محور گفتگوهای متوقف شده صلح افغانستان بود که سال گذشته در پایتخت قطر، دوحه آغاز شده بود.
بیانیه وزارت امور خارجه ترکمنستان شامل بیانیه مختصری از عضو هیئت طالبان، محمد سهیل شاهین است که گفتهاست، “بدون تردید، شروع زودهنگام ساخت پروژههایی مانند TAPI ، TAP، و راه آهن از ترکمنستان به افغانستان در دستیابی به صلح و توسعه اقتصادی در افغانستان موثر خواهد بود. “
شاهین گفتهاست که طالبان “حفاظت از تمام پروژههای ملی اجرا شده در کشور ” را که به نفع مردم افغانستان انجام میشود، تضمین میکند.
وی افزوده که “ما حمایت کامل خود را از تحقق و امنیت پروژه TAPI و سایر پروژههای زیربنایی در کشورمان اعلام میکنیم.”
ارزش وعده طالبان
طالبان قبلاً نیز چنین وعدههایی داده بودند، از جمله در نومبر 2016 هنگامی که سخنگوی آنها، ذبیح الله مجاهد در بیانیهای گفته بود گه طالبان “نه تنها از همه پروژههای ملی که به نفع مردم است و منجر به توسعه و شکوفایی ملت میشود پشتیبانی میکند، بلکه متعهد به محافظت از آنها نیز است. “
در جنووری و فبروری همان سال، طالبان خطوط برق را در شمال افغانستان که برق را از تاجیکستان و ازبکستان انتقال میدادند، تخریب کردند.
این تخریب مناطقی را در شمال افغانستان خالی از برق کرد و باعث کاهش شدید برق به کابل شد.
شاه حسین مرتضوی معاون وقت سخنگوی ریاست جمهوری پس از تعهد طالبان در سال 2016 گفت که طالبان در ماههای قبل از دادن این قول 302 مکتب، 41 کلینیک بهداشتی، 50 مناره مسجد، 5305 خانه، 1818 مغازه، یک ساختمان دولتی، شش پل، 293 پل روگذر و 123 کیلومتر جاده را در 11 ولایت تخریب کردهاند.
در ماه می سال 2020، طارق آرین، سخنگوی وزارت داخله افغانستان گفت که طالبان 110 پروژه عمومی را در 14 ولایت طی شش ماه گذشته تخریب کردهاند، از جمله “سه پایه برق وارداتی از تاجیکستان در بغلان مرکزی [و] دو ستون برق از ازبکستان در محلههای دند شهاب الدین و خواجه الوانِ پل خمری، ولایت بغلان. “
نا امنی سرمایهگذاریها را با تردید مواجه کردهاست
در مورد TAPI، بیش از 25 سال است که ترکمنستان خواهان ساخت این خط لوله است، اما مشکلات امنیتی در افغانستان همیشه تحقق آن را غیرممکن ساختهاست.
روزنامه نگار احمد رشید، نویسنده کتاب پرفروش «طالبان» و یکی از کارشناسان برجسته در امور افغانستان است.
وی به وبسایت گاندهارای رادیو اروپای آزادی/رادیو آزادی گفت که “در دهه 1990 وقتی عشق آباد برای ساخت خط لوله TAPI تلاش میکرد، انجام آن غیرممکن شد زیرا طالبان اعدام زنان را در استادیومهای فوتبال آغاز کردند.”
رشید افزود، اکنون “اگر طالبان کنترل دولت را در دست بگیرند و با رژیم کابل سازش نکنند و شیوه عملکردشان را اصلاح نکنند، بعید است که سرمایهگذاری خارجی در افغانستان انجام شود.”
نه تنها بحث سرمایهگذاری خارجی وجود دارد، بلکه موضوع مهم دیگر این است که دقیقاً چه کسی وظیفه ساخت و ساز را برعهده خواهد داشت.
فرض بر این است که کارگران خارجی با تجربه ساخت خط لوله به همراه ماشین آلات لازم به سایتهای ساختمانی آورده شوند.
اما کدام شرکتها با علم به اینکه این کارگران ممکن است درگیر جنگ شوند یا به عنوان سپر انسانی مورد استفاده قرار بگیرند، کارمندان و تجهیزات خود را به مناطقی که درگیری در آنها جریان دارد یا مناطق تحت کنترل طالبان میفرستند؟
خط لوله
نیاز ترکمنستان به TAPI هرگز بیش از این نبودهاست. این کشور درگیر مشکلات اقتصادی است که بیشتر از ناتوانی آن در یافتن بازارهای گاز طبیعی، که صادرات اصلیاش است، ناشی میشود.
در حال حاضر، تنها صادرات قابل توجه گاز ترکمنستان به چین انجام میشود و سال گذشته پکن میزان واردات گاز ترکمنستان از طریق سه خط لولهای که این دو کشور را متصل میکند، به میزان قابلتوجهی کاهش داد.
بر اساس پروژه TAPI، قرار است ۳۳ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان بیش از 1800 کیلومتر را در غرب افغانستان طی کند، سپس در جنوب از طریق قندهار به پاکستان و در ادامه به فزیلکا در هند منتقل شود.
افغانستان 5 میلیارد متر مکعب، و پاکستان و هند 14 میلیارد متر مکعب از این گاز را دریافت میکنند، و افغانستان و پاکستان هزینههای ترانزیت را نیز به دست میآوررند.
ترکمنستان که از کسب این درآمد ناامید شده، اواخر خزان گذشته و پس از آنکه عشق آباد نهایتا پذیرفت که قیمتی را که برای هند و پاکستان تعیین کرده بود، کاهش دهد فشار جدیدی را برای ادامه پروژه TAPI اعمال کرد.
هند و پاکستان، هر دو خواستار کاهش قیمت گاز طبیعی در ترکمنستان بودند؛ حتی پاکستان اعلام کرده بود که تا زمان حل این اختلاف ساخت بخش TAPI خود را آغاز نخواهد کرد.
در حالی که ترکمنستان موافقت کرد که قیمت را کاهش دهد، گفتگوها در مورد کاهش دقیق هنوز ادامه دارد و در سپتمبر 2020، پاکستان اعلام کرد که “مایل است اقدامات مربوط به TAPI را در پاکستان پس از نهایی شدن موارد مورد بحث آغاز خواهد کرد”. یکی از این موارد قیمت گاز است که پاکستان اصرار دارد باید به طور قابلتوجهی پایینتر از قیمت گاز طبیعی مایع (LNG) باشد.
اما حتی اگر همه طرفها در زمینه ضمانت امنیتی متقاعد شوند، باز هم ساخت TAPI با موانع زیادی روبرو است.
در عشق آباد چه موضوعاتی مورد بحث قرار گرفت؟
یکی از عناصر جالب سفر طالبان به ترکمنستان، این بود که آنها در پایتخت مورد استقبال قرار گرفتند.
ترکمنستان کشوری منزوی است که به تعداد اندکی از خارجیها اجازه ورود میدهد و از سال گذشته که بیماری همهگیر کرونا آغاز شدهاست، مقامات ترکمنستان تمام تلاش خود را برای مهر و موم نگه داشتن این کشور، به ویژه عشق آباد انجام دادهاند.
اکنون نزدیک به یک سال است که پروازهای خارجی از طریق شهر ترکمنآباد در شرق این کشور انجام میشود.
تنها بازدید یک هیئت خارجی از آن زمان به عشق آباد – به استثنای پزشکان آلمانی که برای معاینه رئیس جمهور دو بار به ترکمنستان رفتهاند – گروهی از سازمان بهداشت جهانی در جولای سال 2020 بودهاست، که طی آن مقامات ترکمنستان امیدوار بودند ادعای عجیبشان مبنی بر اینکه کشورشان عاری از ویروس کرونا است، تایید شود.
بنابراین موضوع مورد نظر مقامات ترکمنستان برای گفتگو با طالبان آنقدری مهم بوده که سبب سفر این گروه به عشق آباد شدهاست.
مطمئناً TAPI برای ترکمنستان مهم است، اما همانطور که اشاره شد، موانع ساخت خط لولهای که قرار است از افغانستان عبور کند همچنان دشوار است و وضعیت فعلی، ساخت و ساز را غیرممکن میکند.
برق به جای گاز؟
از اپریل 2018، ترکمنستان حداقل سه بار پیشنهاد میزبانی گفتگوهای صلح افغانستان را دادهاست، اگرچه در گزارشهای جلسه 6 فبروری هیچ اشارهای به چنین پیشنهادی نشدهاست، واقعیتی که با یادآوری اینکه مذاکرات صلح افغانستان، هنگام بازدید طالبان از پاکستان و ایران در راس آجندا قرار داشت، جالب و درخور توجه به نظر میرسد.
در بیانیه وزارت خارجه ترکمنستان چیزی فراتر از یک اشاره مبهم به “اهمیت ایجاد و حفظ صلح و ثبات در افغانستان،” در مورد مذاکرات صلح ذکر نشدهاست.
اما شاید یکی از مباحث اصلی هیئت طالبان و دولت ترکمنستان نه گاز، که برق بودهاست.
ترکمنستان پس از ساخت 500 کیلوولت TAP، یک خط انتقال نیرو، به دنبال صادرات برق از طریق افغانستان به پاکستان است.
در 14 جنووری، رئیس جمهور ترکمنستان، قربانقلی بردی محمداف و اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان، مراسم افتتاحیه را از طریق لینک ویدیویی قسمت اول TAP – پروژه انتقال نیرو از طریق کارکی-اندخوی-پل خمری مشاهده کردند.
ترکمنستان در حال حاضر برق را به مناطقی در شمال افغانستان که برخی از آنها تحت کنترل طالبان است، صادر میکند.
طالبان از ساکنان این مناطق هزینه برق را میگیرند، اگرچه این قیمتها پایین است. معلوم نیست چقدر از این پول – در صورت وجود – برای پرداخت به ترکمنستان محروم از پول نقد هزینه میشود.
دولت افغانستان معمولاً مسئول پرداخت قبضهای برق به ترکمنستان است، هرچند مشخص نیست که کابل برای صادرات برق مورد استفاده در مناطق تحت کنترل طالبان در شمال افغانستان چه مبلغی پرداخت میکند.
اما آشکار است که طالبان از برق ترکمنستان برای پیشبرد اهداف خود در شمال افغانستان استفاده میکنند.
در اواخر جولای 2018، ترکمنستان خط سوم برق خود را به افغانستان راهاندازی کرد، یک خط انتقال 110 کیلوولتی که به قلعه نو، مرکز ولایت بادغیس منتهی میشود.
در اپریل 2019، طالبان با منفجر کردن دکلهای بادغیس و جلوگیری از رسیدن گروه تعمیر به سایتها برای انجام تعمیرات، این برق را قطع کردند.
عبدالغفور ملکزی، والی وقت بادغیس گفت، “[طالبان] برای 21 روستا [تحت کنترل طالبان در ولسوالی مقر بادغیس] برق میخواهند و خواسته آنها پذیرفته شدهاست. اما انجام یک روزه آن امکانپذیر نیست.”
پس از نشست 6 فبروری ترکمنستان و طالبان، حسام الدین شمس، والی فعلی بادغیس به رادیو آزادی، گفت که او از قول طالبان در مورد عدم تخریب زیرساختها استقبال میکند و اکنون “آنها باید بر اساس همین قولشان عمل کنند.”
شمس ادامه داد، با این حال رفتار شورشیان در ولایت وی تغییری نکرده و خطوط برق که از ترکمنستان برق میآورند همچنان مورد هدف افراطگرایان قرار میگیرند.
شمس همچنین خاطرنشان کرد که طالبان تنها گروه ستیزهجویی نیست که در ولایت بادغیس فعالیت میکند.
به گفته وی: “منطقه بالا مرغاب مرکز اصلی مخالفان مسلح است.” وی گفت: “این منطقه علاوه بر جنگجویان افغان، مقرِ ستیزهجویان ازبکستان وابسته به جنبش اسلامی ازبکستان هم محسوب میشود. پاکستانیها نیز در این منطقه حضور دارند. “
همچنین، عدم تمایل مقامات ترکمنستان به افشای تقریباً هرگونه اطلاعاتی در مورد این دیدار، به نوبه خود جالب است.
به گزارش سرویس ترکمنستان رادیو اروپا آزادی/ رادیو آزادی، که با نام ازتلیک شناخته میشود، رسانههای دولتی از سفر”یک هیئت افغان” به این کشور گفتهاند و مراقب بودهاند که نام هچ یک از مقامات ترکمنستان را که با آنها ملاقات کردهاند، ذکر نکنند، هرچند حداقل یک عکس وجود دارد که به وضوح وزیر امور خارجه ترکمنستان، راشد مردوف را که پشت میز مذاکره نشسته است، نشان میدهد.
حکومت افغانستان درمورد این دیدار توضیحی نداده، اما به رادیو آزادی گفتهاست که همه گروهها در افغانستان باید از زیرساختهای این کشور محافظت کنند تا از رنج بیشتر مردم افغانستان جلوگیری شود، و در عین حال طالبان را نیز برای موافقت با آتش بس فوری فراخواندهاست.
بنابراین هدف طالبان از حضور در عشق آباد هرچه بوده، به نظر میرسد چیزی باشد که فقط بین آنها و دولت ترکمنستان است.
ترکمنستان از نظر سازمان ملل متحد به عنوان یک کشور بیطرف شناخته شدهاست و این خصوصاً در هنگام تعامل با افغانستان بسیار مفید بودهاست. ترکمنستان سعی میکند در درگیری طولانی مدت در کشور جنگزده افغانستان، طرف هیچ کس را نگیرد.
اما درست به همین دلیل بعید است افراد شامل در درگیریهای افغانستان، ترکمنستان را به عنوان یک متحد قابل اعتماد برای دستیابی به ثبات ببیند.