صبح روز گذشته خبرهای خوبی در مورد واکسن ویروس کرونا به دست آمد: آسترازنکا اطلاعات اولیهای را منتشر کرد که نشان میدهند واکسن این شرکت، با همکاری دانشگاه آکسفورد، تا 90٪ در جلوگیری از کووید-۱۹ موثر است.
بسیاری از کارشناسان از این نتایج بسیار هیجانزده هستند زیرا تولید واکسن آسترازنکا بسیار آسانتر و ارزانتر از سایر کاندیداهای واکسن است. این واکسن همچنین برخلاف واکسنهای فایزر و مدرنا که نیاز به دمای زیر انجماد دارند، میتواند ماهها در یخچالهای استاندارد نگهداری شود. این مزایا آن را به دارویی مناسب تبدیل میکند تا به مناطق روستایی و کشورهای در حال توسعه ارائه شود.
اما بعد از ظهر، سردرگمی در مورد چگونگی به دست آوردن نتایج آزمایش بالینی پدید آمده بود. آسترازنکا اطلاعاتی را در مورد دو برنامه مرتبط با ارائه دوز واکسن منتشر کرد که میزان اثربخشی آنها بسیار متفاوت بود. یک برنامه که 90٪ موثر بود، در ابتدا شامل دادن نیم دوز واکسن و پس از آن دوز کامل در یک ماه بعد بود. برنامه دوم شامل دوز کامل در هر دو بار بود و فقط 62٪ در پیشگیری از عفونت ویروس کرونا موثر بود.
بسیاری از دانشمندان در مورد منطق وجود دو دوز متفاوت تعجب کردند و به طرز حیرتانگیزی، برنامه شامل ارائه نیم دوز در هیچ یک از پروتکلهای مطالعه منتشرشده قبل از شروع آزمایش مطرح نشده بود. به این دلیل که این برنامه اشتباه بود.
اولین بار در گزارشی از نشریه انگلیسی Sun in June معلوم شد که در ابتدا به برخی از شرکتکنندگان آزمایش بالینی در انگلیس – در کل 2741 نفر – به طور تصادفی فقط نیمی از دوز واکسن داده شدهاست. وقتی دانشمندان خطای خود را متوجه شدند، تصمیم گرفتند طبق برنامهریزی آزمایش را ادامه دهند و به 8،895 نفر باقیمانده از انگلیس و برزیل در این مطالعه، دو دوز کامل داده شد. هنگامی که آسترازنکا تجزیه و تحلیل موقت خود را بر اساس این 11،636 نفر انجام داد، معلوم شد که دوز اولیه پایین در جلوگیری از کووید-۱۹ بهتر است.
آنجلا راسموسن، ویروسشناس و وابسته به مرکز علوم و امنیت جهانی جورج تاون، این فرضیه را مطرح میکند که برنامه دوز پایینتر در مرحله اول به دلیل روش تزریق واکسن، از دوز بالاتر موثرتر است. واکسن آسترازنکا از روشی استفاده میکند که ویروس ناقل نامیده میشود، و طی آن ویروس متفاوتی اصلاح میشود تا پروتئینی از ویروس هدف، SARS-CoV-2 را به بدن برساند. ویروس استفاده شده در این واکسن برای انسان بیضرر است، اما واکنش ایمنی ایجاد میکند.
راسموسن توضیح میدهد: “تصور میشود که واکسنهای ناقل ویروس به خوبی عمل میکنند زیرا در آنها عفونت ویروسی وجود دارد، بنابراین بدن شما به آن واکنش نشان میدهد و پاسخهای ایمنی بالقوه بیشتری خواهد داشت. اما نکته منفی در آنها، به ویژه در مورد واکسنهای ناقل آدنوویروس، این است که در برابر ناقل آدنو ویروس که برای انتقال پروتئین استفاده میشود، ایمنی ایجاد میکنید. و در این مورد، ممکن است همان اتفاق رخ داده باشد. “
ممکن است دوز اولیه زیاد واکسن در پاسخ ایمنی به ناقل آدنو ویروس بسیار قوی باشد. وقتی دوز دوم واکسن داده میشود، سیستم ایمنی بدن میتواند قبل از اینکه فرصتی برای بیان پروتئین اسپایک SARS-CoV-2 داشته باشد، وارد عمل شده و آدنو ویروس را ریشهکن کند. در نتیجه، سیستم ایمنی بدن فقط یک بار و نه دو بار بر روی پروتئین SARS-CoV-2 آموزش میبیند، بنابراین پاسخ به ویروس کرونا، اگر در زندگی واقعی مشاهده شود، ضعیفتر خواهد بود.
نیمی از دوز اولیه ممکن است با عدم تحریک سیستم ایمنی بدن در اولین بار در برابر آدنو ویروس، به طور تصادفی این مشکل را حل کرده باشد، بنابراین پروتئین ویروس کرونا میتواند بیان شود و پس از هر دو دوز، پاسخ ایمنی کامل ایجاد کند.
البته این واقعیت که نتایج مثبت به دلیل یک اشتباه بودهاست، مزایای بالقوه واکسن را نفی نمیکند. بسیاری از کشفیات علمی به دلیل تصادفات مثبت رخ دادهاند.