افغانستان پسا کرونا؛ نرمال های جدید و شکل گیری پارادایم همکاری محور میان شهروند و دولت

توسطعقیله نرگس رحمانی

خرداد ۳, ۱۳۹۹ به روز رسانی : خرداد ۳, ۱۳۹۹

 روز ها و ماه است که جهان با هیولای مرگ بار و  بی سابقه ای دست به گریبان است. هیولایی که تا کنون بیش از 5 میلیون انسان را مبتلا کرده و 332  هزار نفر را به کام مرگ کشیده. با وجود تلاش های نفس گیر کادر درمانی کشور ها، هنوز هیچ درمانی برای این بیماری کشف نشده. تلاش برای ساخت دارو، دوره بالینی چند روزه و چند هفته ای ندارد بلکه حداقل 12 تا 18 ماه زمان لازم دارد.

در ابتدای بیماری، جهان شاهد واکنش های متفاوتی بود. گمان اغلب رهبران جهانی این بود که این ویرس، همه گیر  نخواهد شد و در حد یک آنفلانزای ساده با گرم شدن هوا از بین خواهد رفت. حتی شماری از رهبران جهان از کرونا به عنوان ابزاری برای رقابت های سیاسی شان استفاده کردند و با تمسخر و استهزا و کنایه و تحقیر با این ویروس مواجه شدند. این نوع نگاه به قدری سطحی بود که برخی  از کارشناسان اقتصادی غرب با شادمانی اعلام کردند که کرونا، پایان دوره چین است. پایان دوره چین در تولید جهانی و پیروزی واشنگتن در جنگ اقتصادی با پکن.

فارغ از آن رویکردهای سطحی نگر، شدت و حدت اپیدمی به قدری است که اندیشمندان حوزه های مختلف از تبعات و پیامدهای سترگ و سهم گین آن در جهان صحبت می کنند و هشدار می دهند. آن ها بر این باورند که اگر کرونا با همین سرعت و فراگیری ادامه پیدا کند، به احتمال زیاد جهان دچار تحولات و تغییرات ژئواستراتژیک و ژئوپولیتیک عمیقی خواهد شد. تغییراتی با وسعتی در سیاست و کنش کنشگران بین المللی و حتی تسریع جا به جایی در مرکز ثقل قدرت از غرب به شرق عالم. بحران کرونا نشان می دهد که محوریت چین در رهبری جهانی و فرایند جهانی شدن افزایش خواهد یافت و محوریت آمریکا رو به کاهش خواهد گذاشت. آمریکا در سال های 2008 در بحران مالی جهانی و همه گیری ویروس ابولا در 2014 عملا رهبری این بحران ها را در دست داشت. اما دولت ترامپ با شعار “نخست آمریکا” در رویارویی با کرونا از سمت رهبری جهانی کنار رفته و به باور خودش فقط به عظمت آمریکا می اندیشد. ادامه سیاست دوری گزینی و بستن مرزها به تقویت و رشد موقعیت راسیسم، راست گرایی، عوام فریبی و پوپولیسم در مقیاس و وسعت جهان خواهد انجامید. اقتصاد کشورها به شدت صدمه دیده و بسیاری از کشورها عمیق ترین و ویران گر ترین شوک اقتصادی شان را تجربه کردند و برخی دیگر از اقتصاد ها تا مرز فروپاشی و سقوط پیش رفته اند. کشورها در آینده نزدیک قادر نیستند تا خسارات ناشی از کرونا را جبران کنند و به وضعیت نرمال شان در قبل از کرونا برگردند.

 وضعیت نئو نرمال

با توجه به این شرایط بهم ریخته و آشفته و پرآشوب، پرسش همه شمول این است که کی قرار است دوره کرونا به پایان برسد و ما به وضعیت عادی برگردیم؟ چه زمانی جهان به حال عادی برخواهد گشت؟  آینده پژوه سرشناس آلمانی، ماتیاس هورکس پاسخ می دهد که هرگز این اتفاق نخواهد افتاد. چرا که برخی مقاطع تاریخی وجود دارند که مسیر آینده را تغییر می دهند. این مقاطع به عنوان بحران عمیق یاد می شود که در حال حاضر جهان در این بزنگاه قرار گرفته است. پشت ریزش جهانی که گمان می کردیم می شناسیم، جهان دیگری در حال جوش خوردن است.

به علاوه شماری از اندیشمندان،جامعه شناسان و رفتارگرایان از ورود به وضعیت نئو نرمال یا وضعیت عادی جدید صحبت می کنند. پس از پایان کرونا بشر هرگز به وضعیت عادی که می شناختند بر نمی گردند بلکه به یک وضعیت عادی جدید می رسند. وضعیت عادی جدید با وضعیت عادی قدیم تفاوت های بنیادین خواهد داشت.

وضعیت عادی جدید افغانستان

با توجه به این گزاره ها، افغانستان در پایان دوره کرونا و در وضعیت نئو نرمال در کجا قرار می گیرد و با چه تحولات، دگردیسی ها، موانع و چالش ها  مواجه خواهد شد؟ در کنار افزایش نا امنی و جنگ از سوی شبکه های تروریستی با محوریت طالبان و سرنوشت مبهم گفت و گوهای صلح، بحران کرونا کشور را با چه وضعیت و دشواری ها مواجه خواهد کرد؟

ویروس کرونا در افغانستان با 9216 مبتلا و 205  قربانی سیر سعودی خود را می پیماید. با وجود این که نزدیک به دو ماه از قرنطینه بودن کابل پایتخت و برخی بزرگ شهرها می گذرد، کرونا با شدت و سرعت زیاد در حال گسترش است. تجهیزات پزشکی و درمانی کافی نیست، روند آزمایش برای تشخیص بطی است. کادر درمان از امکانات و لوازم محافظتی لازم برخوردار نیستند. این شرایط دشوار، توان بسیاری از پارادایم های صیانت از سلامت مردم را با پرسش های عمیق مواجه کرده و موجب نگرانی، درنگ و توجه جدی است. بنابراین در ادامه به وضعیت نئو نرمال افغانستان در پسا کرونا پرداخته می شود.

ویران گری کرونا

پرواضح است که هیولای کرونا در تمامی بخش های زندگی شخصی، اجتماعی و کاری مردم تاثیر ویران گر گذاشته است. عرصه های کلان سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی کشور نیز دست خوش تلاطم ها، آسیب ها و  چالش های فراوان شده که در کوتاه مدت قابل جبران نیست. افغانستان یکی از فقیر ترین کشورهای جهان سوم با اقتصاد شکننده و به شدت وابسته به کمک ها و منابع خارجی است. این سطح از شکنندگی اقتصاد و میزان فقر با ویروس کرونا افزایش بیشتری یافته و در صورت تداوم آن، تا مرز سقوط و فروپاشی پیش خواهد رفت. در عین حال شماری زیادی از مردم در جریان قرنطینه شغل های خود را از دست داده و خانه نشین شده اند. آمارهای رسمی نشان می دهد که قبل از کرونا 54 درصد نفوس کشور زیر خط فقر زندگی می کردند. نزدیک به 24 درصد نیروی کار فاقد هیچ گونه شغلی بودند. اما در جریان کرونا میزان فقر به 61 درصد افزایش یافته و تا 68 درصد نیز خواهد رسید. 700 هزار نفر که بیشتر در بخش های خدماتی، صنعتی و نهادهای خصوصی مشغول به کار بودند، شغل های شان را از دست داده اند. بر این اساس آمار بی کاری می تواند تا 40 در صد افزایش یابد. در کنار این موارد، 80 درصد سرمایه گذاری های کاهش یافته و صادرات نیز در پایین ترین حد خود نزدیک به صفر رسیده است.

شکنندگی اقتصاد، افزایش فقر و بی کاری گسترده در افغانستان پسا کرونا می تواند بستر مناسب برای رشد و گسترش نا امنی در قالب بزهکاری و رفتارهای بزهکارانه فراهم نماید. خشونت، دزدی، قتل، تخریب، تجاوز، غارت گری و وحشی گری به عنوان نمادها و مصداق های بارز بزهکاری در جامعه افزایش خواهد یافت. افزایش این نوع بزهکاری ها منجر به شدت نگرانی، تشویش و نا امنی روحی و روانی مردم نیز خواهد شد.

موارد مزبور می تواند به اعتماد نیم بند مردم به وجهه  و کارکرد دولت بیشتر از پیش لطمه وارد نماید و میزان نارضایتی شهروندان از نظام سیاسی را افزایش دهد. افغانستان در طول تاریخ به علت ناکارآمدی و ناکامی نظام های سیاسی دست خوش مشکلات و چالش های عمیق بوده است. در طول این دو دهه با رشد نرخ سواد، سطح آگاهی و پی بردن شهروندان به حق و حقوق شان، سطح انتظارات آن ها از دولت در جهت برخورداری از خدمات و رسیدن به رفاه بیشتر شده. این سطح انتظارات در دولت های جدید نیز پاسخ مناسب نیافته و هم چنان مردم با مشکلات و چالش های گسترده مواجه اند. از این رو شهروندان در مقیاس وسیع نسبت به عمل کرد دولت معترض بوده اند. با تداوم کرونا افزایش میزان نارضایتی مردم می تواند در برابر دولت چالش های اساسی خلق نماید.

کرونا و هژمونی زندگی الکترونیکی

در وضعیت عادی جدید در افغانستان پس از کرونا در کنار موارد مزبور به عنوان چالش ها، تحولات و دگرگونی های زیادی در حوزه های دیگر  زندگی نیز رقم خواهد خورد. این تحولات می تواند پارادایم های مسلط در حوزه آموزش، ارتباطات کاری، فعالیت مشاغل، تجارت، بهداشت، زندگی اجتماعی و فرهنگی گذشته را دست خوش تحول جدی نماید. یکی از تحولات اساسی که در وضعیت نئو نرمال اتفاق خواهد افتاد، هژمونی تکنولوژی و زندگی الکترونیکی است. در طی این سال ها با وجود کم بود برق و ابتدایی ترین امکاناات زندگی شهری، استفاده از تکنولوژی و فرهنگ دیجیتال در قالب استفاده از گوشی های هوشمند و شبکه های اجتماعی در افغانستان رشد سریع و قابل توجه ای داشته است. بیش از 3.5 میلیون شهروند کشور از فیس بوک به عنوان محبوب ترین شبکه اجتماعی در افغانستان، استفاده می کنند. در عین حال سهم فعالی در استفاده از وتسپ، وایبر، تویتر و انستاگرام دارند. در شرایط فعلی، استفاده از شبکه های مجازی بیشتر افزایش یافته و در کنار آن، دانشگاه ها و مکاتب به صورت آنلاین فعالیت های شان را آغاز کرده اند. بیشتر کارمندان دولت، نهادهای خصوصی نیز از خانه های شان کار می کنند. فعالیت فروش گاه های آنلاین بیشتر شده است. بسیاری از شهروندان برای پیش برد امور کاری و تحصیلی شان با آپ های ارتباطی جدید مثل زوم میتینگ، تلگرام.. استفاده از پادکست و کتاب های صوتی بیشتر انس گرفته اند.از این رو پیش بینی می شود که در افغانستان پسا کرونا، سبک زندگی دیجیتال و مجازی در قالب دور کاری، آموزش آنلاین با هزینه های کم تر، رونق فروشگاه ها و خرید و فروش آنلاین، برگزاری کنفرانس ها و نشست های مجازی به مثابه وضعیت عادی جدید با شتاب و گستردگی بیشتری ادامه یابد.

حوزه دیگری که دچار تحول شده، بهداشت و نظافت است. با نگاه به سطح شهر، خیابان ها، کوچه و پست کوچه ها و مشاهده انبوه زباله و استشمام بوی تعفن به راحتی مشخص می شود که توجه و رعایت بهداشت عمومی و حتی شخصی در فرهنگ و جامعه ما جایگاهی پررنگ و برجسته ای ندارد. در میان اکثریت افراد جامعه استفاده از صابون برای شستن دست ها و یا سایر شوینده ها امر آشنا و رایجی نیست. در حالی که همین کار ساده، سالانه جان میلیون ها نفر را نجات می دهد و از بسیاری از بیماری های جلوگیری می کند.در این مدت، کرونا باعث شدکه خیلی ها با استفاده از صابون برای شستن دست ها آشنا شوند و اهمیت رعایت بهداشت شخصی را درک نمایند. البته امیدوارم این درک در حوزه رعایت بهداشت عمومی نیز اتفاق بیفتد.

دیپلماسی مجازی و شکل گیری مشارکت همکاری محور میان مردم و دولت

با توجه به آن چه مطرح شد، افغانستان در جریان بحران کرونا و پس از آن شرایط دشواری خواهد داشت. اما نوع مدیریت توام با تدبیر و عقلانیت دولت و هم دلی و مشارکت همکاری محور مردم می توانند این بحران را مهار نموده و یا حداقل میزان آسیب های آن را کاهش دهد. کرونا با ساده اندیشی، تقدیر گرایی و حرکت های پوچ و پوپولستی و مقاومت و دیوار کشی در برابر اقدامات  دولت برای شکستن زنجیره آن از بین نخواهد رفت. از این رو می توان دو نکته مهم را مطرح کرد.

حضور موثر و کارآمد دولت در مبارزه با کرونا و کاهش آسیب های آن نیازمند منابع مالی فراوان و تهیه تجهیزات پزشکی کافی است. تا هنوز نهادهای خارجی همکار، مبلغ 842 میلیون دالر کمک های نقدی، غذایی و تجهیزات درمانی را برای افغانستان تعهد نموده اند. با توجه به میزان فقر، بی کاری، وضعیت وخیم اقتصادی و کمبود وسایل پزشکی مبلغ مزبور کافی به نظر نمی رسد. به همین خاطر دولت و در راس آن وزات امور خارجه مسئولیت دارد تا با استفاده از دیپلماسی مجازی ( virtual diplomacy )  در جهت جلب کمک های بیشتر و تهیه تجهیزات و لوازم درمانی به صورت گسترده وارد عمل شوند. نوع روی کرد دانش بنیان و آینده نگرانه و چند جانبه وزارت امور خارجه در جلب میزان بیشتر منابع و کمک های نهادهای خارجی می تواند نقش موثری در مبارزه با کرونا و کاهش شدت آسیب های آن در پسا کرونا داشته باشد.

مساله مهم دیگر، شکل گیری هم دلی و همکاری میان مردم ودولت است. کرونا بحرانی نیست که فقط به دست دولت و یا مردم نابود شود. بحرانی نیست که دولت با بی مسئولتی و انفعال از کنار آن بگذرد و یا مردم با رعایت نکردن  قرنطینه، بهداشت شخصی و فاصله گذاری اجتماعی به آن دهن کجی نمایند. با وجود قرنطین وضعیت گشت و گذار و رفت  وآمد ها در سطح شهر و حتی مراکز خرید به شدت نگران کننده است و نوید یک فاجعه را می دهد. بنابراین این وظیفه دولت است که با راهبردهای عملی در کنار نیازمندان قرار بگیرد و نیازمندی های  غذایی و درمانی آن ها را تامین نماید.مسئولیت مردم و تک تک شهروندان سنگین تراست که با رعایت سیاست های دولت و ماندن در خانه از سلامت خود و هم وطنان خود محافظت نمایند.

با توجه به موارد فوق ایپدمی کرونا بیش از آنچه که تصور می شود زندگی را در سطح جهان و در افغانستان دست خوش تحولات گسترده نموده است. اما نکته مهم این است که چگونه می توان در جریان چالش های موجود ناشی از کرونا زمینه ساز فرصت های بهتر برای افغانستان و تغییر وضعیت زندگی شهروندان کشور شد.

این مقاله برای خبرنامه نگاشته شده و دیدگاه های که در آن آمده، مختص نویسنده آن می‌باشد و لزوما بازتاب سیاست نشراتی خبرنامه نیست.

چقدر این پست مفید بود؟

روی یک ستاره کلیک کنید تا به آن امتیاز دهید!

میانگین امتیاز 0 / 5. تعداد آرا: 0

تا الان رای نیامده! اولین نفری باشید که به این پست امتیاز می دهید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *