عصر روز گذشته (یک شنبه 28 ثور) رییسجمهور اشرف غنی و داکتر عبدالله عبدالله توافقنامه سیاسی را به هدف پایان بحران و تنشهای سیاسی اخیر در یک فضای سرد و بیهیجان امضاء نمودند. عبدالله عبدالله به عنوان یک مجاهد که قبلاً دست روی کتاب مقدس(قرآن) گذاشته بود و سوگند ریاست جمهوری «دولت همهشمول» را یاد کرده بود، طبق این توافقنامه به طور رسمی ریاست جمهوری محمداشرف غنی را پذیرفت و بهعنوان رییس شورای مصالحه ملی و شریک قدرت به حکومت آقای غنی پیوست. اما خیلیها پرسیدهاند که؛ «سوگند چی شد؟» با اینحال، داکتر عبدالله در صفحهی فیسبوک خود نوشت: «ما با درک شرایط بهویژه کاهش کمکهای جامعه جهانی، تشدید جنگ و ناامنی، تلفات و قربانی مردم و خروج نیروهای بینالمللی، به خاطر خیر و فلاح عمومی به توافق سیاسی رسیدیم. طبعاً توافق ساده نبود. نظریات متفاوت وجود داشت. اما به یاری خداوند بزرگ و حمایت مردم، یک قدم بزرگ برداشته شد. بیثباتی به نفع کشور و مردم نبود و میتوانست افغانستان را به قهقرا ببرد.»
نقشهی بحران
زمانیکه نتایج ابتدایی انتخابات ریاست جمهوری اعلام شد، کمیسیون انتخابات آراء کاندیدان ریاست جمهوری را در قالب نقشهی افغانستان ترتیب نموده و نشر کرده بود که پس از واکنشهای گسترده در رسانهها و شبکههای اجتماعی، آن نقشه از سایت کمیسیون انتخابات برداشته شد. بر اساس آن نقشه، افغانستان عملاً به دو بخش جغرافیایی با رنگ سبز و آبی تقسیم شده بود؛ چنانچه تعداد 18 ولایت عمدتاً شمالی و بخشهای از مناطق مرکزی که بیشتر متعلق به اقوام تاجیک، هزاره و اوزبیک است، به رنگ آبی مربوط به طرفداران عبدالله بود 16 ولایت عمدتاً جنوبی و شرقی که بیشتر ساکنان آن قوم پشتون است، به رنگ سبز مربوط به طرفداران رییسجمهور غنی میشد.
آن نقشه خبر از یک شکاف سیاسی-قومی عمیق و بحران سیاسی در حال شکلگیری در آیندهی نزدیک میداد که ترکیب آن در قالب یک حکومت و همهشمول نمودن آن دشوار به نظر میرسید. در واقع آن نقشه تصویر انضمامی سیاست و قومیت در جغرافیایی به نام افغانستان بود. درست پس از اعلام نتایج نهایی انتخابات ریاست جمهوری، آن نقشه وارد میدان عملی سیاست شد. چنانچه در روز مراسم سوگند ریاست جمهوری در کابل درست پس از اعلام نتایج نهایی انتخابات ریاست جمهوری، آن نقشه وارد میدان عملی سیاست شد. چنانچه در روز مراسم سوگند ریاست جمهوری در کابل، عملاً در یک اقلیم دو رییسجمهور سوگند یاد نمودند.
بحران سیاسی
پس از مراسم سوگند رؤسای جمهوری افغانستان، این کشور وارد مرحلهی دیگری از بحران سیاسی شد؛ بحرانی که در میانهی بحرانهای دیگر داشت جدی میشد. بحران سیاسی ناشی از نتایج انتخابات ریاست جمهوری جدی بود، چنانچه در نقشه نیز به تصویر کشیده شده بود؛ دو طرف منازعه قدرت هم مردم داشتند، هم جغرافیای مشخص داشتند، و هم انگیزه کافی برای جدایی از یکدیگر. اما چیزی که در میان مانع این وضعیت بود، دست بالاتر، یعنی فشار سیاسی و مالی ایالات متحده آمریکا بود.
بحران سیاسی ناشی از انتخابات تنها مشکل اصلی نبود، بلکه شیوع ویروس کرونا، امضای توافقنامهی صلح آمریکا با طالبان و مسئله آزادی زندانیان طالبان از زندانهای افغانستان نیز مشکلات جدی بودهاست. با اینهمه، بحران سیاسی همچون محور بحرانهای دیگر عمل نموده. چنانچه در نبود یک اجماع و تفاهم سیاسی و همچنان همسویی در امر مبارزه برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا و پیشبُرد گفتگوهای صلح با طالبان ناممکن مینمود. بنابراین، امضای توافقنامه سیاسی میان آقایان غنی و عبدالله، به نوع خودش یک پیروزی در راستای حل موقتی بحران سیاسی محسوب میشود.
پیروزی گفتگو یا شکست دموکراسی؟
تجربه تاریخی ثابت کرده که حل منازعه بر سر تقسیم قدرت در افغانستان همواره با تفنگ و خشونت همراه بودهاست. بنابراین، امضای توافقنامهی سیاسی دیروز از نظر برخی یک گام به جلو محسوب میشود، چرا که اینبار دو طرف منازعه از طریق گفتگو به توافق سیاسی رسیدند. در هر صورت برای مردمی که بزرگترین افتخار شان جنگ است، این یک پیروزی محسوب میشود. چنانچه dتمیم عاصی، رییس موسسه مطالعات جنگ و صلح افغانستان در صفحهی فیسبوک خود نوشته است؛ «توافق امروز میان آقایان ریس جمهور غنی و داکتر عبدالله برای ایجاد یک حکومت وسیع البنیاد با پایه های قوی سیاسی یک خبر خوش است. باید همه ما آن را به فال نیک بگیریم.»
امضای توافقنامه سیاسی میان آقایان غنی و عبدالله، با استقبال گسترده کشورها و نهادهای همکار با دولت افغانستان و همچنان کشورهای همسایه افغانستان مواجه شده است. قبل از این برخی کشورها ریاست جمهوری آقای غنی را تبریک گفته بودند، اما اکثر کشورها و نهادهای همکار با دولت افغانستان سردرگم بودند و همواره تأکید بر ایجاد دولت همهشمول داشتند.
بااینکه توافقنامهی سیاسی امضاء شده و بحران سیاسی بر مبنای گفتگو و مذاکره میان دو طرف به ظاهر حل شده، اما نگرانیها همچنان وجود دارد که دو طرف این منازعه در میدان عمل همسویی و هماهنگی را ایجاد نتوانند و در قبال مسایل کلان کشوری که اکنون افغانستان در شرایط حساس قرار داده است، با همدیگر دوباره همچون تجربه حکومت وحدت ملی به مشکل بربخورند. چنانچه عارف رحمانی، یکی از اعضای مجلس نمایندگان صفحهی توییتر خود نوشته است؛ «همدلی و همکاری باید به صورت واقعی در رفتار حاکمان کنونی جلوه و جمال ویژه یابد. امیدوارم حکمت و مصلحت و دور اندیشی و آینده نگری و تفکر ملی که از اصول اساسی یک زمامداری عالی است،در بیش و گرایش همه نخبگان افغانستان به خصوص اشرف غنی و عبدالله عبدالله جایگاه شایسته و بایسته یابد.» با اینحال، برخی هم بر این توافقنامه معترض هستند و آن را شکست دموکراسی در افغانستان میدانند. این دسته از کسانی که بر این توافقنامه اعتراض دارند، میپرسند که وقتی هر بار اینگونه توافق سیاسی صورت میگیرد، پس چه نیاز به برگزاری انتخابات و آنهمه هزینه است؟