جستار
خبرنامه در این دور از مصاحبه های خود با جاوید کوهستانی، فعال سیاسی، کارشناس مسایل استخباراتی و امنیتی افغانستان، به گفتگو پرداخته تا دیدگاه ها و نظرات کارشناسانه وی را در رابطه با صلح و جنگ با طالبان و ساختارهای داخلی این گروه جویا گردد. در قسمت اول این سلسله مصاحبه؛ در باره جایگاه طالبان، در قطب بندی های منطقه ای، صلح طالبان با امریکایی ها و همچنین نگاه کشورهای منطقه نسبت به طالبان بحث شد. در قسمت دوم، دیدگاه وی را در باره شکل گیری اعتماد بین امریکا و طالبان، ایدئولوژی طالبانی و اهمیت جغرافیای افغانستان، شنیدیم. در بخش سوم مصاحبه با ساختار تشکیلاتی طالبان، ساختار اداری آن و همچنین نقش داعش در به رسمیت شناخته شدن طالبان در سطح جهان، آشنا شدیم.
هزینه سالانه طالبان
جمعه خان محمدی: آیا می توان حدس زد هزینه سالانه طالبان، چند میلیون دالر می گردد؟
جاوید کوهستانی: طالبان، از بخش قاچاق و ترافیک مواد مخدر افغانستان فکر می کنم، سالانه بین 350 تا 500 میلیون دالر سود می برند. البته احتمالا یک بخش آن، برود به جیب افراد و اشخاص و یک بخش به طالبان. در کل فکرکنم طالبان حداقل در حال حاضر سالانه تا 400، 500 میلیون دالر هزینه جنگی دارند. وقتی جنگی را انجام می دهند؛ برای آن هزینه می کنند. پول های را باید تهیه کنند. مهمات را خریداری کنند.
تفاوت طالبان خارج نشین با طالبان در جنگ
محمدی:طالبان سال 2000 تا طالبان 2020 اگر توافق نامه امضا شود؛ چقدر تفاوت کرده؟
جاوید کوهستانی: طالبان که در بیرون از کشوراند، با سفرهای که در خارج از کشور می کنند، درک بهتری از وضعیت موجود دارند. واقعا در افکارشان تغییر و تفاوت زیادی آمده است. اما کسانی که در داخل افغانستان، در جغرافیای مختلف می جنگند و زیر فشار جنگ اند؛ رفیق های خود را از دست داده اند؛ تلفات می بینند؛ این ها هیج تفاوتی از نظر جنگ و خشونت در برابر مردم نسبت به طالب سال قبل از 2001 پیدا نکرده. یعنی جنگجویی خشن هستند که می خواهند، بجنگد. مخصوصا قطعات خاص که تشکیل داده اند. در همین حد خشن هستند. هیچ گونه ترحّم به مردم ندارند.
علت توقف عملیات های انتحاری
در این اواخیر شما وقتی می بینید که عملیات ها، در کلان شهرها متوقف و طالبان در کابل یا در ولایت های دیگر افغانستان انتحار نمی کنند. به خاطر که مذاکرات را به عنوان یک تاکتیک کوتاه و کم هزینه، برای مشارکت در قدرت و یا به اصطلاح فتح می دانستند. دیدند که به اساس یک عملیات انتحاری، مذاکرات متوقف شد. اکنون طالبان عملیات ها را در جریان مذاکرات و گفتگوها متوقف ساخته اند. طالبان دیگر عملیات ها را، در کابل فعلا توانش را دارند؛ انجام نمی دهند.
نقش جنگجویان خارجی در افغانستان
محمدی: عملیات های انتحاری بعد از مذاکرات صلح، متوقف شد. طالبان حالا معامله (مبادله استادان امریکایی با انس حقانی) خود را انجام دادند و قبل از آن ادامه داشت.
جاوید کوهستانی: این ها احتیاط می کنند که در این زمان، عملیات انجام ندهند. اما این را هم فراموش نکنیم که طالبان تنها نیستند؛ کسانی که نمی خواهند طالب توافق نامه امضا کنند. با امریکا یا با دولت افغانستان، یا مدغم شود. جنگجوی خارجی هستند. جنگجوی پاکستانی، جنگجوی آسیایی میانه، جنگجوی مربوط به شبکه القاعده،{ طالب} سر کل این ها نفوذ ندارند. آن ها جای خود را در خطر می بینند.
{آنان} در شرایط که در افغانستان صلح برقرار شود، احتمالا عملیات ها را انجام می دهند. بدون اراده طالبان، بدون تصمیم گیری رهبری طالبان، کسانی هستند که در جنگ و خشونت منافع خود را می بینند. مخصوصا جنگجویان خارجی، لشکر طیبه که بسیار می خواهد در افغانستان نفوذ داشته باشد. به عنوان یک جنگ نیابتی در افغانستان، لشکر جنگوی یا سپاه صحابه، لشکر جیش محمد ، حرکت المجاهدین، احرارالسلام پاکستان و امثال این گروهای که در افغانستان می خواهند نفوذ داشته باشند. این ها طرفدار آتش بس نیستند. چون میدان مانور خود را از دست می دهند.
طالب بی اعتماد، به امریکا
محمدی: دلیل که طالبان تابه حال با آتش بست موافقت نکرده، چیست؟
جاوید کوهستانی: طالبان آماده هستند آتش بست کنند. ولی اعتماد به امریکا ندارند. بارها در صحبت های شان ما شندیم، صحبت کردند و گفتند. اگر ما آتش بست کنیم، توافق امضا کنیم، تعهد بکنیم؛ این ها{ امریکاییها} می شود باز تعهدشان را بشکنانند. به تعهد خود وفا نکنند؛ ما همان جایگاه واقعی مان را بین مردم که مبارزه ضد امریکایی می کنیم؛ از دست می دهیم. اول باید معتقد شویم، متیقّن شویم که واقعا امریکا می خواهد از افغانستان بیرون شود.
ما این را امضا کنیم. عمدتا بسیار زیاد نسبت به امریکا و بخش های از دولت افغانستان اعتماد ندارند؛ که این ها به قول شان تعهد کنند. چیزی که وجود دارد طالبان به قول شان متعهد هستند. بنا بر همان دیدگاهی دینی که دارند. در سطح رهبری کوشش می کنند؛ چیزی را که تعهد می کنند تا یک حد توان آن را انجام دهند.
تنها راه ارامش آشتی ملی است
محمدی: عمر طالبان در جنگ گذشت، چند نسل خود را از دست دادند و نسل های جدیدشان هم در جنگ تربیت می گردد؛ گیرم با زور یا با مصالحه به حکومت برسند آیا امیدی به پیشرفت، توسعه و ترقی برای افغانستان وجود دارد؟
جاوید کوهستانی: البته چند مورد می تواند باشد: اول چگونگی رسیدن به قدرت خودش مهم است. اگر طالبان در یک تعامل مسالمت آمیز با سایر گروها، شریک قدرت سیاسی شود و بتواند موجب قطع جنگ و خشونت در افغانستان و اعتماد به کشورهای همسایه و منطقه باشد؛ افراطیت حداقل فروکش کند و خطر برای کشورها نباشد. حمایت کشورها، ادامه پیدا کند. به نحوی کمک ها به افغانستان ادامه پیدا کند و این کمک ها، مدیریت فوق العاده شود که دیگر مانند گذشته به فساد نرود؛ امید وجود دارد که منابع اقتصادی افغانستان دوباره فعال شود.
اکنون افغانستان در یک فساد گسترده است منابع اقتصادی پاسخگو نیستند. وقتی شما از نظر قضایی می بینید، مردم مراجعه دارند از نظر بعضی مسایل مثلا یک طالب امکانات مالی که برایش قرار می گیرد، از او خیانت نمی کند. یعنی هنوز فساد در آنجا بسیار رشد نکرده کلان نشده، این احتمال وجود دارد که از طریق مسالمت آمیز قدرت سیاسی در افغانستان تبدیل شود. طالبان شریک شوند. سایر قدرت ها هم نقش شان را داشته باشند.
افغانستان شاید بعد از یک هرج و مرجی کوتاه مدت، یعنی سه تا شش ماه، بتواند اعتماد به شکل واقعی بین مردم، {به وجود آید. آنان}از دسته بندی ها، برایند. افغانستان دوباره به سمت شگوفایی، رشد، امنیت، اتحاد و همدلی{حرکت کند}.
اگر جنگ پایان پیدا نکند. طالبان از طریق خشونت و زور گویی خواسته باشند، امریکا را مجبور کنند که منطقه را ترک کند. در اینجا متعهدین استراتژیک خود را ازدست بدهد. دیگه امکانات حضورش را نداشته باشد. ما یقینا به یک جنگ دوامدار و خشونت داومدار خواهیم رفت. که نه تنها وضعیت موجود را ما حفظ کرده نمی توانیم که صدبار بدتر خواهد شد. صف بندی های جدید شکل خواهد گرفت.
فشار نظامی طالبان بر داعش
محمدی: رابطه طالبان و داعش چگونه است؟
جاوید کوهستانی: فعلا جنگ بسیار شدید در «اچین» و «پچراگام» وجود دارد. شما اخیرا آگاه شدین از طریق مطبوعات که به اثر فشارهای جدی و دوامدار طالبان که بیش از هزار و۵۰۰ جنگجو از غزنی، زابل، پکتیا، اطراف کابل ولایت های شرق جمع کردند. در این ولسوالی عملیات راه اندازی کردند که رهبری جنگ را همان شیخ «ندامحمد» دارد که مسئول حلقه شرقی شان است.
در این اواخر داعش مجبور شدند به دولت و قطعات امریکایی تسلیم شوند. این فشار مزید طالبان است و به طالبان تسلم نشدند. دو هفته قبل ۳۴نفر تسلیم شدند. در بین آنها تعدادی از لبنانی ها، عرب ها و ایرانی ها هم بودند. در «پچراگام» اخیرا در اچین که فشارها بیشتر شده. حدود ۶۰۰ نفر داعش در این اواخر تسلیم حکومت شدند. این ها آمدند به قطعات خاص افغانستان تسلیم شدند.
محمدی: داعش در شمال هم حضور دارد یانه؟
جاوید کوهستانی: به شکل پنهانی وجود دارد. علنی نمی تواند، پرچم بلند کنند. تعداد زیادی ازجنگجویان خارجی که فعلا در بدخشان هستند. ممکن بیشتر از ۱۵۰۰-۲۰۰۰ نفر باشد، در ولسوالی های مختلف بدخشان، تعدادی هم در تخار و قندز هستند. یک تعدادی محدود، در ولسوالی های فاریاب، جوزجان و سرپل حضور دارند. ولی فعلا تحت نظارت یا کنترل طالبان هستند. زیر پرچم این ها فعالیت می کنند.
تقابل یا تعامل طالبان با تصوف و عرفان
محمدی: طالبان بیشتر حنفی مذهب اند ؟
جاوید کوهستانی: به طور قاطع اکثریت در رهبری طالبان، فعلا حنفی مذهب و عرفانی مشرب اند. یعنی پیرو عرفاء، هستند. کمتر سلفی ها در بین طالبان هستند یا کسانی که دیدگاه سلفی یا وهابی داشته باشند. تعدادی که دیدگاه وهابی داشتند؛ در همان اواخر مثل ملاعبدالروف هلمندی، جدا شدند، رفتند به داعش و کشته شدند. یک تعداد کسانی دیگر هم مانند آنها بودند. فعلا اکثریت کسانی که در رهبری طالبان هستند؛ شیخ های مدارس هستند که دیدگاهی عرفانی دارند، یعنی عرفان حنفی دارند.
محمدی: طالبان چه دیدگاهی نسبت به تصوف و خانقا دارند؟
جاوید کوهستانی: بله من گفتم که این ها کسانی هستند که بنحوی با طریقه های دینی در رابطه هستند؛ با عرفان دینی در رابطه هستند؛ یک تعداد خودشان را طریقتی می دانند. شامل همین مکتب های عرفانی هستند و یک تعداد بدبین نیستند. یعنی خوش بینی دارند. چون بخشی از مدارس پاکستان که این ها درس خواندن اند. بیشتر تحت تاثیر علمای قبلی بودند؛ که با مکاتب یا رفتارهای عرفانی هم سو بودند و هماهنگی داشتند.
به این لحاظ بیشترین افراد در رهبری طالبان، شیخ مدرسه‌ای هستند مثل شیخ هبت‌الله و این ها آدم های معتدل هستند. اما کسانی هم در درون طالبان، در شرق افغانستان تندرو، هستند.
مخالفت طالبان با هزاره ها
محمدی: طالبان نسبت به شیعه ها و بخصوص هزاره ها، خیلی تندی زیادی داشته، آیا مخالفت آنان، با شیعیان یا هزاره ها، به خاطر عقیده است؟
جاوید کوهستانی: البته در درون طالبان، دیدگاهی که ضدیت با شیعیان داشته باشد. نسبت دوره سال های اول جنگ و پیدایش طالب بسیار کاهش پیدا کرده. طالبان این دیدگاه را دارند که مذهب شیعه یک مذهب است. در افغانستان حرمت می گذارند. بخشی از مسلمان ها هستند. نسبت به این که در ساحه اهل تشیع نفوذ ندارند. با طالبان همکاری نمی کنند. یا در جریان های طالب حضور ندارند. در تشکیلات طالب نمی آیند، یک نوع دیدگاهی عقده مندانه {نسبت به آنان}دارند که در این ساحات، دارای تسلط نیستند. گروهای نظامی اهل تشیع با بسیج که دارند، در جغرافیایی خود به این ها اجازه عبور، مرور و نفوذ نمی دهند.
به همین خاطر، گاهی درگیری ها مثلا در درّه میدان وردگ، که از این راه عبور و مرور اهل تشیع است. یا در مسیر قره‌باغ، به اهل تشیع مزاحمت می کنند. یا گاهی آدم های مکتبی را شناسایی می کنند؛ ترورها را راه می اندازند. ولی در کل تفکر طالبان چنین چیزی نیست. در حال حاضر یک تعدیلاتی به وجود آمده.
افزودن دیدگاه