از ساختارهای طالبان تا رابطه شورشیان با پاکستان؛ گفتگوی با جاوید کوهستانی (بخش سوم)

جستار

خبرنامه در این دور از مصاحبه های خود با جاوید کوهستانی، فعال سیاسی، کارشناس مسایل استخباراتی و امنیتی افغانستان، به گفتگو پرداخته تا دیدگاه ها و نظرات کارشناسانه وی را در رابطه با صلح و جنگ با طالبان و ساختارهای داخلی این گروه جویا گردد. در قسمت اول این سلسله مصاحبه ها؛ دیدگاه وی را در باره جایگاه طالبان، در قطب بندی های منطقه ای، صلح طالبان با امریکایی ها و همچنین نگاه کشورهای منطقه نسبت به طالبان گرفته شد. در قسمت دوم، دیدگاه وی را در باره شکل گیری اعتماد بین امریکا و طالبان، ایدئولوژی طالبان و اهمیت جغرافیای افغانستان، بحث صورت گرفت.

امریکا ایران را محاصره کرده

جمعه خان محمدی: پس از نظر نظامی ها اینجا این جنگ یک جنگ نیست که در آن برد و باخت مطرح باشد؟

جاوید کوهستانی: بله جنگ موجوده افغانستان، حضور قدرتمند امریکا، در افغانستان است. اگر فردا خواسته باشند؛ با ایران درگیر شوند؛ می توانند از این پایگاه ها، استفاده کنند. برای آن ها کمک می کنند.در حقیقت اکنون ایران در محاصره امریکا است. از نظر حضور پایگاه ها،  در سعودی، در خلیج و در افغانستان هستند. این برای امریکا بسیار مهم است. چون در حال حاضر، بعد از رقابت کلان یا بزرگ استراتژیک که با روسیه و چین دارد دشمن تاکتیکی و نزدیک برای امریکا، ایران است.

ساختار تشکیلاتی طالبان

محمدی: طالبان از لحاظ ساختار یک رهبری دارد، کمیسیون ها دارد و از او طرف گفته می شود شورای کویته داریم، شورای مران‌شاه است، شبکه حقانی است. ساختار تشکلاتی واقعا یک ساختار تشکلاتی سازمان نظامی قوی است یا نه ائتلافی از گروه هاست؟

جاوید کوهستانی: درحال حاضر طالبان، در کل امارت اسلامی است که رهبری امارت اسلامی را شیخ هئبت‌الله دارد. زیر مجموعه‌های شیخ هئبت الله یک شورای ۶۵ نفری است که در حال حاضر بنام شورای رهبری، نیست. بنام شورای مشورتی طالب است. بیشتر در کویته و جلسات شان را انجام می دهند. گفتگوهای که در قطر صورت می گرفت، تمام اسناد با این کمیته شریک می شد. از جانب همین کمیته ۶۵ نفری صحه گذاشته می شد. قطر صلاحیت تصمیم گیری را نداشت.

 صلاحیت تصمیم گیری به همین کمیته ۶۵ نفری و شورای است که نتایج را با قطر شریک می کنند. تحت نظر شیخ هئبت الله و سایر گروه های نظامی شان، از نظر ساختار کلی، طالبان داری اختلافات یا چند دستگی هستند. یعنی یک دسته هواخواه ملاعمر هستند که در برابر اخترمحمد و دیگران حتی در برابر شیخ هئبت‌الله نظر بسیار مساعدی ندارند؛ که فعلا در حلقه رهبری این تیم، پسر ملاعمر، ملا یعقوب یا برادرش ملامنان هوتک است.

این بسیار در درون ساختار طالبان زننده نیست، مانع عملیات، مانع پیشرفت مذاکرات و گفتگوها نمی شود. ولی یک دیدگاه هواخواه ملاعمر هستند؛ فکر می کنند که اختر منصور به ملاعمر خیانت کرد.{ مرگش را} پنهان نگهداشت.

ساختار تشکیلات نظامی طالبان

از نگاه ساختار نظامی فعلا طالبان دوبخش عمده هستند؛

1- شبکه حقانی که شرق و مرکز افغانستان را رهبری می کنند. بخش های که در شرق افغانستان وجود دارد از پیشاور که زیر نظر شبکه حقانی یا سراج‌الدین به حیث معاون نظامی امارت اسلامی طالبان است، تمام تعیینات از غزنی، وردک، لوگر، پکتیا، خوست، پکتیکا، کابل، پروان، کاپیسا تا بدخشان زیر نظر این شاخه نظامی صورت می گیرد.

2- طالبان کویته که بخش غرب افغانستان را رهبری می کنند یعنی از ولایت غزنی به سمت قندهار، زابل، هلمند تا شمال غور و بادغیس{ادراه می شود} از جانب شورای کویته کمیته نظامی کویته رهبری می شوند.

اختلاف دید هم وجود دارد؛ یعنی اختلاف ها بین حقانی و شورای کویته، در بسیای سطوح تصمیم گیری وجود دارد. یعنی این ها گاهی در گذشته عملیات های خود را بدون هماهنگی کویته انجام می دادند؛ در بیشتر عملیات ها دخیل بودند. بیشتر عملیات های ضد خارجی را انجام می دادند.

میزان قدرت شبکه حقانی

محمدی: شبیه شورای نظار در درون جمعیت اسلامی؟

جاوید کوهستانی: بسیار زیاد، یقینا همانطور یک چیز می تواند باشد و از نظر مالی بسیار امکانات وافر دارند. از نظر آموزشی بیشترین جنگ جویان خارجی، هم از عرب و غیرعرب، در این شبکه شامل هستند. {خارجی ها}تحت نفوذ و سلطه این هاست. چون این ها با عرب ها با شبکه القاعده رابطه تنگاتنگ دارند. هنوز هم بیشترین جنگ جویان خارجی، در زیر نفوذ ساحات این ها هستند. از آنان استفاده می کنند. حتا شبکه های پاکستانی شبکه های هراس افگن شان بیشتر در زیر نفوذ این ها هستند؛ مثل لشکر طیبه یعنی در ساحات نفوذ این ها بیشتر فعال است تا در سایر مناطق.

تشکیلات دولتی

 به  لحاظ کلیت مسئله، امارت اسلامی با کمیته های نظامی، سیاسی، و کمیته های متعدد دیگر مثل دولت افغانستان، این کمیته ها را فعال ساخته اند. مانند کمیته بازسازی، مواصلات و مخابرات و دیگر کمیته ها را در تشکلات طالبان فعال ساخته  اند؛ هم در کویته، هم در پشاور. این ها کمیته بازسازی دارند؛ از تمام پروژه های بازسازی که می ایند؛ حمایت می کنند؛ پول می گیرند. اگر شما یک پروژه بازسازی را در ولایت میدان وردک ببنید. آنجا رییس کمیته بازسازی طالبان، حضور دارد که مربوط به کمیسیون بازسازی طالبان است. در پیشاور هم کمیسیون دارند.

محمدی: با این تفاوت که این ها از این پروژه های بازسازی پول می گیرند.

جاوید کوهستانی: طالبان را می گویند؛ ممانعت نکنند. این پروژه ها را بعد از یک مطالعه اجازه می دهند. کمیته ی مثلا اسراء و زندانی ها، کمیته صحی، کمیته نظارت، کمیته معارف دارند که بخش معارف را در تمام ولایت های افغانستان کنترل و نظارت می کنند. معارف و درس ها در آن جا، چه می گذرد. جایی که نفوذ داشته باشند. طالبان، معادل دولت تشکیلات ساختند. والی های خود را تعیین کردند. در کل ولایت ها، کمیسیون نظامی دارند. در حقیقت قومندان های امنیه هستند نه به نام قومندان امنیه، به نام کمیسیون نظامی ولایت که زیر نظر والی و دیگران کار می کنند. همچنان کمیسیون های نظامی که در بیرون کشور است. در پشاور و در کویته. گاهی رییس های کمیسیون در داخل می باشند. ولی اکثرا در بیرون هستند. همزمان رییس های زون، دارند؛ بنام رییس حلقه، یعنی حلقه مرکز، حلقه شرق، حلقه غرب، حلقه شمال.

ارتباط زون های طالبان

محمدی: طالبان ظاهرا هشت تا زون دارند و این هشت زون میان پشاور و کویته تقسیم است

جاوید کوهستانی: بله.گاهی شده که حلقه زون شرق، توسط کسی رهبری می شود که از حلقه قندهار است. مثل «شیخ ندامحمد» که فعلا مسئول حلقه شرق است. در جنگ ها با داعش، افراد جنگ جمع آوری می کند. ولی خودش قندهاری است. این جا زیر نظر افراد حقّانی فعالیت می کنند. کار آنان در جریان جنگ، با دولت و داعش، مشترک است. الزاما در همه چیز اختلافات ندارند. اما در سطح کل، در تصمیم گیری ها، صلاحیت عزل و نصب ها، امتیازات مالی، چگونگی انتخاب اهداف تهاجمی، اختلاف دارند. اختلاف های تاکتیکی.

شناخت ای اس ای از افغانستان

محمدی: رابطه طالبان با دولت پاکستان چگونه است؟

جاوید کوهستانی: یکی از مشکلات کلان که دولت افغانستان، تا اکنون، هیچ موفق نبوده همین بحث است. چگونگی نفوذ پاکستان در درون طالبان، موفق نبوده. سازمان استخبارات آی اس آی یکی از سازمان های استخباراتی بسیار قدرتمند و پیچیده در سطح منطقه است که در گذشته آموزش ها را از ام آی سکس و سازمان سیا، دیده. از تجارب خاد، بعد از سقوط کابل استفاده کرد. از ساختارهای استخباراتی ایران و موسا، سود برده.

بنا به عنوان یک سازمان استخباراتی قدرت مند، توانسته با ویژگی های خاص عمل کند. این قدر که ان ها، از ما شناخت دارد؛ ما از سازمان استخبارات آی اس آی به سطح رهبری حکومت ما یعنی شاید رییس ما شناختش از ساختار های آی اس آی نداشته باشیم.

ریاست عمومی افغانستان در ای اس ای

چگونگی استخدام آنها سخت گیرانه است. آن ها اداره را ایجاد کردند. در چهارچوب آی اس آی یک ریاست عمومی که ریاست عمومی افغانستان است که بر افغانستان کار می کند. در چوکات معاونیت عمومی که در سطح ریاست عمومی آی اس آی است معاونیت کشمیر و افغانستان است. یعنی معانیت عمومی بین کشمیر و افغانستان، کار می کند. مجموع حلقات افراط گراها، مربوط این معاونیت می شود و در چوکات این ریاست عمومی افغانستان است. در بین ریاست عمومی که افغانستان قرار دارد، یک ریاست کار با طالبان است. در تمام سطوح فقط او می فهمد که با طالبان کدام کار را انجام بدهد؟

هر عضو آی اس آی نمی تواند که با طالبان کار کند. کل مسوول بخش افغانستان مسوول کار با طالبان نیست. یک بخش خاصی ایجاد شده برای کار با طالبان. یعنی یک ریاست خاص کار با طالبان است که هم شبکه حقانی و هم شبکه کویته را این کدرها رهبری می کنند. آنان کوشش می کنند که  نام شان کمتر شناخته شود. کمتر مورد توجه قرار گیرند. از آدم های کار کشته فکری درون خود آی اس آی است که به منافع شان کار می کند. این ها را رهبری می کنند. شک نیست که طالبان رابط جدی و ارگانیک با این سازمان دارند. این سازمان از وقایع بین‌المللی، از وقایع ملی، از منافع آموزش ها از امکانات حتی روابط خارجی شان را تسهل می کنند پرواز، کار ویزا، کار ارتباط گرفتن کجا و چگونه کار کنند. مشورت ها، در جریان مذاکرات کارش همین است که برای طالبان انجام می دهند.

درآمد مالی طالبان

محمدی: هزینه جنگی سالانه طالبان چقدر خواهد شد؟

جاوید کوهستانی: البته مشخص نیست. طالبان در سال‌های بعد از ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳ و ۱۴ تحت فشار اقتصادی بسیار کلان بود. کمک های کشورهای خلیج، به طالبان به حداقل رسید. طالبان بعدها برای بدست آوردن امکانات بسیار تلاش کردند. غیر از تشویق و حمایت از کشت مواد مخدر در افغانستان، از پروژه های افغانستان باج بگیرند. از آنتن های تلفون تا پروژه های همبستگی یا میثاق شهروندی و سایر پروژه های که در افغانستان بود.

 به همین خاطر، این ها جنگ را از حالت چریکی به جنگ جبهه ی تبدیل کردند. کوشش کردند که جغرافیا را در کنترل بیاورند. یعنی شما وقتی می بینید که اکثرشاهراه ها به استثنای شاه راهی جلال آباد، را درکنترل شان است. ولی شاهراه کابل- غزنی تا هرات شاهراه لوگر، شاهراه کابل- مزار بلاخره تا شبرغان نفوذ کامل دارند.

 این به این معناست که جغرافیایی منطقه، بخاطر این پروژه ها که سودی بیشتر ببرند {را  در کنترل کرفته اند} فعلا در زابل گمرک دارند. مانند گمرک دولت افغانستان که میلیون ها افغانی در این گمرک به دست طالبان می آید. تمام موترهای باردار می ایند؛ گمرک می شوند.

با داعش وضعیت طالبان در افغانستان بهبود یافت

بعد از اینکه «داعش» در منطقه شکل گرفت و در سوریه و عراق سرکوب شد. اختلافات کلان بین دولت های بزرگ، بر سر کنترل داعش و حمایت داعش در بین کشورهای شرق میانه به وجود آمد. برخی از کشورها بطور مستقیم از طالبان بخاطر جلوگیری از پیوستن طالبان به داعش و یا کسانی که در صفوف طالبان هستند تا به داعش نروند؛ حمایت مستقیم کردند. حمایت مالی کردند.

 حالا من نمی توانم به طور مستقیم اتهام وارد کنم. احتمالا چین، روسیه، ایران و سایر کشورها، پول های هنگفت را به طالبان دادند. طالبان افراد خود را راضی نگهدارند که پرچم داعش یا پرچم سیاه بلند نکند. این کمک ها و همچنان سفرهای که صورت گرفت.

بعد از انتقال قدرت نظامی و سیاسی به حکومت وحدت ملی در افغانستان، صدای پای داعش در افغانستان برون شد. در این زمان، اولین دوره سفرهای فرامنطقه‌ای  طالبان آغاز می گردد. یعنی از دفتر قطر بیرون می شوند و به این کشورها می روند، تهدید اصلی، زمینه رشد طالبان می شود. داعش عراق و سوریه وقتی شکست می خورند. اختلافات روسیه، امریکا، ایران و کشورهای دیگر، بزرگ می شود. یعنی جنگ نیابتی که در سوریه و عراق است؛ پایش به افغانستان و طالبان کشیده می شود. طالبان مورد توجه قرار می گیرد. طالبان از امکانات سرشار برخوردار می شود. دفاتر مالی شان، امکانات بیشتر دیافت می کنند. فعلا در حال حاضر طالبان از وضعیت خوب اقتصادی برخوردارند. توانایی خریداری تجهیزات پیشرفته را دارند. دوربین دیجیتال، دارند. وقتی قطعات سرخ یا قطعات خاص که ما داریم، تشکیل می دهند؛ خیلی هزینه بردار است. یعنی هر یک از آن کامره ها تا یک میلیون یا بیشتر از آن قیمت دارد. این ها را تهیه می کنند. در هر ولایت کوشش کردند، قطعات خاص را بسازند. تجهیزات پیشرفته بسازند. جنگجوی تک تیرانداز ترتیب کنند. یونیفرم، بیاورند. ساختار اداری و مدیریت بسازند. یقینا ضرورت است که به یک مقدار وسایل دسترسی داشته باشند.

الطاف حسین امیری همکار این گزارش بوده است.