پس از سفر زلمی خلیلزاد، نماینده ویژه امریکا برای صلح افغانستان به اسلام‌آباد و سپس به کابل و حالا مسکو، مقام‌های افغان می‌گویند که همکاری پاکستان در قالب اجماع منطقه‌ای در راستای صلح مهم و موثر است، البته اگر مقام‌های این کشور صادق باشند.
نخست‌وزیر پاکستان روز گذشته(14 قوس) در دیدار با زلمی خلیلزاد، نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا برای صلح افغانستان گفته است که صلح در افغانستان به سود اسلام‌آباد است.
عمران خان در حالی تعهدش کشورش را برای رسیدن به صلح افغانستان از طریق راه‌حل سیاسی اعلام می‌کند که پیش از این رئیس‌جمهوری آمریکا با ارسال نامه‌ای، از رهبری پاکستان برای حل و فصل جنگ افغانستان درخواست کمک کرده است. آقای ترامپ در نامه ارسالی‌اش، از عمران خان خواسته که طالبان را برای مذاکرات صلح آماده سازد.
با این حال عمران خان در دیدار با نماینده ویژه امریکا در امور صلح افغانستان تصریح کرده که پاکستان طرفدار استفاده از ابزارهای سیاسی برای پایان جنگ در افغانستان است و از تمامی تلاش‌ها برای ایجاد صلح در این کشور استفاده خواهد کرد.
اما به نوشته آسوشیتدپرس، عمران خان در جریان ملاقات با زلمی خلیلزاد در مورد این‌که طالبان را پای میز مذاکرات صلح با حکومت افغانستان حاضر خواهد کرد، تعهدی نداده است.
سفر هیأت طالبان از دفتر قطر به اسلام‌آباد
آسوشتیدپریس همچنان گزارش داده که چهار عضو دفتر طالبان در قطر نیز در حال حاضر در اسلام‌آباد به سر می‌برند، اما تا هنوز مشخص نیست که آنان با چه کسانی دیدار می‌کنند و تا چه زمانی در پاکستان خواهند بود.
از سویی هم یک منبع معتبر از طالبان در کویته در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی تأیید کرده که یک هیات از دفتر سیاسی طالبان در قطر، به اسلام‌آباد رفته‌اند. این منبع گفته که این هیأت شامل شیرمحمد عباس استانکزی، شهاب الدین دلاور، ضیاءالرحمن مدنی و عبدالسلام حنفی است.
این منبع به بی‌بی‌سی گفته پاکستان برای سهیم شدن خود در گفت‌وگوهای جاری صلح افغانستان، این هیات را به اسلام‌آباد دعوت کرده است.
این منبع از طالبان گفته که حکومت پاکستان فکر می‌کند در گفت‌وگوهای اخیر صلح افغانستان به حاشیه رانده شده است.
پیش‌تر روزنامه تلگراف چاپ بریتانیا نیز نگاشته بود که هیأت هفت نفری گروه طالبان به پاکستان رفته تا پیش از سومین دیدارشان با مقام‌های آمریکایی، با رهبران‌شان در پاکستان مشورت کنند.
یک منبع از دفتر طالبان در قطر به این روزنامه گفته، سفر هیأت سیاسی این گروه به پاکستان مهم است و موضوعات دور سوم گفت‌وگو با آمریکا را روشن می‌سازد.
این منبع گفته که قرار است این نمایندگان با ملا هبت‌الله، رهبر گروه طالبان نیز دیدار داشته باشند.
به گفته این روزنامه، این دیدار میان اعضای گروه طالبان پس از آن صورت می‌گیرد که یکی عضو بلندپایه این گروه در هلمند، به نام ملا عبدالرحیم کشته شد که گفته می‌شود با صلح مخالف بود.
دیدگاه حکومت افغانستان
اما در کابل همچنان در مورد همکاری‌های پاکستان در محور صلح افغانستان، به دیده شک نگریسته می‌شود.
ریاست اجرایی حکومت افغانستان انتظار دارد تا پاکستان در آوردن ثبات در این کشور گام‌های عملی و صادقانه بردارد.
امید میثم، معاون سخنگوی ریاست اجرایی می‌گوید: “امیدواریم که این تعهد پاکستان در ظاهر نه، بلکه در عمل باشد، چون تروریزم دشمن مشترک پاکستان و دولت افغانستان است”.
در همین حال هیأت دوازده نفری حکومت وحدت ملی نیز مشغول رایزنی است تا چگونه با گروه طالبان دور میز مذاکره بنشیند، اما طالبان هر نوع مذاکره با حکومت افغانستان را رد کرده است.
همچنان شورای عالی صلح افغانستان انتظار دارد تا روند صلح در هماهنگی با دولت افغانستان پیش برده شود. احسان‌الله طاهری، سخنگوی این شورا می‌گوید: “ما ضرورت داریم که مذاکرات صلح سرعت یابد و در هماهنگی با دولت افغانستان و شورای عالی صلح باشد. این سفر سوم زلمی خلیلزاد بود که با مقام‌های پاکستانی دیدار کرد و مقام‌های پاکستانی هم تعهد سپردند که با دولت افغانستان همکاری می‌کنند”.
در همین حال برخی از نمایندگان شورای ملی افغانستان می‌گویند که امریکا باید از پاکستان ضمانت‌های اجرایی بگیرد؛ چون این کشور در چند سال گذشته به تعهدات‌اش در قبال صلح افغانستان عمل نکرده است.
فوزیه سادات، منشی کمیسیون امور بین‌المللی مجلس سنای افغانستان، تلاش‌های تازه امریکا از طریق زلمی خلیلزاد را در زمینه تأمین صلح در این کشور امیدوارکننده می‌داند، اما می‌گوید که نقش پاکستان در این راستا با اهمیت است.
سید صفی‌الله هاشمی، عضو کمیسیون روابط بین‌الملل مجلس سنا نیز می‌گوید که پاکستان با افغانستان و امریکا دوگانه بازی می‌کند. او به رادیو آزادی گفته است: “نگرانی این است که پاکستان بازهم بازی دوگانه را انجام می‌دهد. تا زمانی که به گونه واضح یک چراغ سبز نشان داده نشده و نتایج قابل ملاحظه به دست نیاید، بالای حرف‌های پاکستان اعتباری نیست.”
داوود کلکانی، معاون کمیسیون روابط بین‌الملل مجلس نمایندگان افغانستان نیز به رادیو آزادی گفته که پاکستانی‌ها در قضیه افغانستان صداقت ندارند و همیشه سیاست دوگانه را بازی کرده‌اند. به گفته وی، پاکستان به جهان به ویژه به امریکا تعهد می‌دهد، اما برخلاف آن، در قضیه افغانستان صادق نیست.
بازی طالبان و سوالات مردم
اما فراتر از این دیدگاه‌ها، محمد محقق، معاون دوم ریاست اجرایی حکومت و رهبر حزب وحدت اسلامی افغانستان به این باور است طالبان پیرامون گفتگوهای صلح، یک “بازی” را به راه انداخته‌اند.
آقای محقق در مصاحبه با صدای امریکا گفت که طالبان می‌خواهند “بازی کنند” و به باور وی، آن گروه فکر می‌کند که امریکا در طول ۱۸ سال گذشته از جنگ خسته شده و برای خروج از افغانستان پی بهانه می‌گردد.
به باور این رهبر سیاسی، “طالبان از نگاه ایدیولوژیک باور به مذاکرات صلح ندارند” و به گفتۀ وی، این گروه می‌خواهد از “طریق جنگ” قضیۀ افغانستان را حل کند.
از سوی دیگر، سرور دانش، معاون دوم ریاست جمهوری افغانستان نیز خواستار پاسخ دادن به نگرانی‌های مردم این کشور در راستای صلح شده است.
او در مراسم سالگرد تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر، با بیان این‌که در طول سال‌های گذشته یک نوع جنگ بسیار ناجوانمردانه و بی‌رحمانه بر حکومت و مردم افغانستان تحمیل شده، تأکید کرده است: “اکنون این ما نیستیم که سرافکنده و تحت پرسش مردم و وجدان خود قرار داشته باشیم و مجبور به امتیاز دادن به جانب مقابل و دست کشیدن از سیاست ها و دستاوردهای ۱۸ سال گذشته خود باشیم، بلکه این جانب مقابل یعنی طالبان است که باید به بسیاری از پرسش ها پاسخ دهد”.
وی سوالات مردم از طالبان را این‌گونه بیان نموده است:
ـ مردم می‌پرسند که امارت طالبانی یک تجربه تلخ برای همه مردم افغانستان و یک نوع حکومت مستبدانه مذهبی توأم با کشتار و زندان و شکنجه بود، آیا طالبان بازهم همان خیال و آرزو را دارند؟
ـ مردم می‌پرسند که طالبان در این سال‌ها هزاران انسان ملکی بی‌گناه با عملیات انفجاری و انتحاری به قتل رسانده‌اند و اکنون در مقابل این کشتارها برای مردم و برای ورثه مقتولین و قربانیان رویدادهای جنگی چه جوابی دارند؟ آیا لازم نیست در جریان پروسه صلح، صدای بازماندگان و قربانیان جنگ که جمعیت قابل توجهی را تشکیل می‌دهند هم شنیده شود؟
ـ طالبان هم در دوره امارت خود و هم پس از آن قومی عمل کردند و در طول سال‌ها سران و نخبگان همه اقوام را به شهادت رساندند و ترور کردند، آیا این رویه خود را تغییر می‌دهند و آیا می‌توانند اعتماد همه اقوام افغانستان را جلب کنند؟
ـ گروه طالبان یک تهدید برای همه جامعه بین المللی و با بیش از ۲۰ گروه تروریستی دیگر پیوند یافته بود، آیا اکنون این خطر رفع شده و آیا از حضور گروه‌های تروریستی که یک تهدید بزرگ علیه همه کشورهای منطقه و جهان هستند، جلوگیری خواهد شد؟
ـ از سوی دیگر در طول ۱۸ سال اخیر در کنار گروه‌های سنتی مانند اقوام و قبایل و احزاب سیاسی، ما شاهد ظهور گروه‌بندی‌های جدید اجتماعی در افغانستان هستیم، مانند شبکه‌های زنان، جوانان، نهادهای مدنی و فرهنگی، رسانه‌های آزاد و یک نسل تحصیل‌کرده و روشنفکر. این گروه‌ها قومی و حزبی نمی‌اندیشند، ولی از خود اندیشه و آرمان دارند و در این سال‌ها با افکار مدرن دموکراسی و حقوق بشر و حقوق شهروندی و آزادی‌های عمومی چون آزادی بیان و رسانه‌های آزاد و دست‌آوردهای جدید دیگر در زمینه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی و فرهنگی خو گرفته‌اند، آیا گروه طالبان این وضعیت را برمی‌تابند و می‌توانند خود را با افغانستان نوین وفق دهند؟ آیا در جریان این صلح دست‌آوردهای ۱۸ ساله حفظ خواهد شد؟
ـ و از همه مهم‌تر این که ما در پرتو قانون اساسی کنونی افغانستان دارای نظام سیاسی هستیم مبتنی بر انتخابات و اراده مردم و متکی بر تنوع و کثرت‌گرایی سیاسی، فرهنگی، قومی، زبانی و مذهبی و همین نظام است که مورد اجماع همه اقوام و گروه‌های سیاسی و اجتماعی افغانستان قرار گرفته است، آیا این نظام با همین خصوصیات حفظ خواهد شد؟
معاون دوم ریاست جمهوری افغانستان خاطرنشان کرد، آن‌چه گفته شد، بخشی از سؤالاتی است که در میان مردم مطرح است و خوب است این پرسش‌ها به صورت صریح و عریان مطرح شود تا واقعا یک نوع تفاهم و قناعت برای همه مردم فراهم شود و نمایندگان دولت و مردم افغانستان با آگاهی کامل به میز مذاکرات بروند.
وی تصریح کرد: “ما امیدواریم در کشور ما صلحی حاکم شود که تمام مردم افغانستان با یک نوع همزیستی مسالمت آمیز به حقوق همدیگر احترام بگذارند و در سایه یک نظام مردم سالار، از حقوق بشری و شهروندی خویش برخوردار شوند”.
سیما سمر، رئیس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان نیز در مراسم تجلیل از هفتادمین سالگرد تصویب اعلامیۀ جهانی حقوق بشر در کابل، گفته که صلح نیاز اساسی افغانستان است؛ اما فراموشی عدالت در این پروسه نه تنها پایداری صلح را در پی ندارد؛ بلکه سبب تقویت فرهنگ معافیت خواهد شد.
او افزود: “مسأله اول از نظر من تعهد سیاسی به صلح است، ما می‌خواهیم صلح بکنیم با کی؟ هنوز مشخص نشده که ما با کی صلح می‌کند، همان گروپی مشخصی را که ما می‌خواهیم با آن صلح بکنیم، آن هنوز متأسفانه تعریف نشده یا یافته نشده”.
نارضایتی از ترکیب هیأت گفتگوکننده با طالبان
مشکل دیگر برای گفتگوهای صلح حکومت افغانستان با طالبان، اعلام نارضایتی و انتقادها از ترکیب هیأت گفتگوکننده این حکومت با طالبان است؛ هرچند تاکنون طالبان حاضر به چنین گفتگویی نشده است.
محمد محقق، معاون دوم ریاست اجرایی حکومت افغانستان در گفتگو با صدای امریکا، هیأت ١٢ نفری را که اخیراً از جانب حکومت افغانستان به خاطر مذاکره با طالبان تعیین شده را محدود خوانده و گفته است که باید نمایندگان احزاب سیاسی و جامعه مدنی نیز باید در ترکیب این هیأت شامل باشند.
حامد کرزی، رییس جمهور پیشین افغانستان نیز به نحوی از ترکیب این هیأت انتقاد می‌کنند و از دولت افغانستان می‌خواهد تا در این موارد، رضایت و تایید همه افغان‌ها را به دست بیاورد.
تفاوت دیدگاها
با وجود افزایش تلاش‌ها برای آغاز مذاکرات صلح در افغانستان، به نظر می‌رسد که دورنمای مصالحه با گروه طالبان هنوز هم نه تنها مبهم است، که تفاوت واضح دیدگاه نیز میان واشنگتن، کابل، ناتو و سایر بازیگران منطقه وجود دارد.
حکومت افغانستان اگرچه گفته که پیش‌شرطی برای مذاکرات صلح با گروه طالبان ندارد، اما در عمل، خواهان رهبری و مالکیت این روند است؛ موضوعی که مورد قبول گروه طالبان نیست.
رهبران طالبان گفته‌اند که تنها حاضر اند با امریکا مذاکره کنند. این گروه، هم‌چنین خروج نیروهای بین‌المللی از افغانستان و یا حداقل اعلام زمان‌بندی برای خروج را از پیش‌شرط‌های اصلی خود برای آغاز مذاکرات صلح اعلام کرده است.
ولی ایالات متحده و پیمان ناتو، هر دو بر موقف همیشگی‌شان تاکید دارند.
ینس ستولتنبرگ، دبیرکل سازمان ناتو قبل از نشست وزیران خارجه کشورهای عضو این سازمان در بروکسل، به خبرنگاران گفت که این پیمان در حال حاضر قصد ندارد نیروهای نظامی‌اش را از افغانستان بیرون کند و دلیل عمده آن را “خطر بازگشت طالبان و مبدل شدن دو باره افغانستان به پناه‌گاه امن دهشت افگنان” عنوان کرد.
آقای ستولتنبرگ گفت: “اگر ناتو و متحدین ناتو افغانستان را ترک کنند، باید آماده خطر بزرگ بازگشت طالبان باشیم و سازمان‌های مختلف دهشت‌افگنی قادر خواهند شد تا جای پایی برای خود در افغانستان پیدا کنند.”
جیم متیس، وزیر دفاع ایالات متحده نیز اخیرا در جریان سخنرانی‌اش در انستتیوت دفاعی رونالد ریگن گفته که کشورش برنامه خروج از افغانستان را ندارد، زیرا به گفته وی، اگر امریکا افغانستان را ترک کند، حدود ۲۰ سازمان دهشت‌افگنی در منطقه فعال خواهند شد و حملات‌شان را در برابر کشور غربی سازماندهی خواهند کرد.
علاوه بر آن، این مقام ارشد نظامی ایالات متحده به شرایطی که هیلاری کلینتون، وزیر خارجه پیشین امریکا برای مذاکرات صلح با طالبان تعیین کرده بود، پافشاری دارد؛ یعنی قطع رابطه طالبان با گروه‌های دهشت‌افگنی، پذیرفتن قانون اساسی و توقف خشونت و کشتار شهروندان افغانستان.
این تفاوت دیدگاه‌ها، به باور برخی از کارشناسان امور، زمینه‌های عملی برای آغاز گفتگوهای صلح را آسیب زده است.
وحید مژده، تحلیل‌گر سیاسی به صدای امریکا گفته که تصور نمی‌کند طالبان از عمده‌ترین خواست‌شان که خروج نیروهای بین‌المللی از افغانستان است، عقب‌نشینی کنند:”آنان عقب‌نشینی از موضع مهم‌شان، یعنی خروج نیروهای خارجی را، به معنای نابودی و شکست کامل خود و به هدر رفتن ۱۷ سال جنگ می‌دانند.”
او افزود: “وقتی امریکایی‌ها می‌گویند در افغانستان می‌مانیم، وقتی سرمنشی ناتو می‌گوید قصد خروج از افغانستان را نداریم، زیرا از این‌جا تهدید متوجه ما خواهد شد، معنایش این است که امید نداشته باشیم که از این پروسه چیزی بیرون بیاید.”
اسدالله ولوالجی، کارشناس سیاسی نیز به خبرگزاری آوا گفته است: “گروه طالبان پس از کنفرانس مسکو عملا به امریکا نشان داد که اگر شما با ما می‌جنگید و دشمنی دارید، کشورهای دیگری هستند که ما را به آغوش می‌گیرند و قبول دارند، بنابر این ما برخواست‌هایی که قبلا داشتیم، مانند خروج کامل نیروهای خارجی از افغانستان، بیرون شدن سران طالبان از لیست سیاه و آزاد شدن زندانیان طالب، استوار و ثابت خواهیم بود”.
به باور ولوالجی، خلیلزاد در حال حاضر با پچیدگی‌ها و سختی‌های زیادی روبه‌رو است؛ از یک‌طرف خواست گروه طالبان در تضاد با خواست سران کاخ سفید قرار دارد و از سویی هم، ترامپ اولین رییس‌جمهور امریکا است که در سیاست خارجی خود موضع ثابت ندارد؛ گاهی از تحریم پاکستان سخن می‌گوید و با شدت این کشور را تهدید می‌کند، اما وقتی که موضوع کمی جنجالی شد، تغییر جهت داده و به صورت مسالمت‌آمیزتری سخن می‌گوید.
او خاطرنشان می‌کند که سیاست یک‌نواخت در منطقه و در امریکا برای صلح افغانستان وجود ندارد، بنابر این هیچ قابل پیش‌بینی نیست که سیاست امریکا در رابطه با صلح و جنگ در آینده چگونه خواهد بود.
در کنار مسأله خروج نیروهای بین‌المللی از افغانستان، شک و تردیدهای دیگری نیز در رابطه به چگونگی سهم‌گیری طالبان در عرصه سیاسی افغانستان وجود دارد و این‌که آیا این گروه در صورت ترک جنگ، حاضر به پذیرفتن ارزش‌های قانون اساسی افغانستان خواهد بود یا خیر.
افزودن دیدگاه