از ابتدای آغاز روند ثبتنام رایدهی تا کنون اختلافهایی میان کمیسیونهای انتخاباتی وجود داشته است. در تازهترین مورد این دو کمیسیون روی چگونگی شمارش آرا اختلاف نظر پیدا کرده است. به گفتهی آگاهان تنش اخیر کمیسیونهای انتخاباتی بهنوعی بازی با سرنوشت آرای مردم است.
روز شنبه این هفته کمیسیون مستقل شکایات انتخاباتی افغانستان اعلام کرد که آرای انتخابات پارلمانی که بدون استفاده از بایومتریک استعمال شده، از نظر این کمیسیون غیر قابل اعتبار است.
کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی افغانستان با انتشار اعلامیهای معیارهای هفت گانهای را «برای تفکیک آرا معتبر از آرا نامعتبر» در انتخابات پارلمانی افغانستان اعلام کرد. براساس این خبرنامه مهمترین معیار آرای معتبر، داشتن بارکدهای بایومتریک بر روی برگههای رای است که آن را از آرای نامعتبر تفکیک میکند.
با این حال اما مسوولان کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان تاکید دارند که کمیسیون شکایات انتخاباتی صلاحیت ندارد آرای بیومتریک نشده را باطل اعلام کند.
حفیظ هاشمی، سخنگو و منشی این کمیسیون به خبرنامه میگوید: «کمیسیون شکایتهای انتخاباتی باید بر اساس طرزالعملهایی که کمیسیون انتخابات تصویب میکند، تصمیم بگیرد و عمل کند. تصمیم آنها برای ابطال آرا غیرقانونی و غیر اخلاقی است و یک خودنمایی بیش نمیباشد.»
مقصر کیست؛ مردم، کمیسیون شکایات یا کمیسیون انتخابات؟
شهروندان در روز انتخابات مسوولیت شهروندی شان را انجام دادند و با وجود تهدیدهای بلند امنیتی به پای صندوقهای رای رفتند.
یوسف رشید، رییس اجرایی بنیاد انتخابات آزاد و عادلانهی افغانستان (فیفا) میگوید که نباید آرای مردمی که با ریسک بلندی به پای صندوقهای رای رفتند، نادیده گرفته شود.
آقای رشید به خبرنامه تاکید میکند: «ما نمیتوانیم رای کسانی را که با قبولی ریسک امنیتی در انتخابات شرکت کردند، نادیده بگیریم. این تقصیر شهروندان نبوده که در مراکز رایدهی آنان سیستم بایومتریک خراب بوده، اما این مسوولیت کمیسیون انتخابات است که باید از شفاف بودن این آرا ناظران انتخاباتی را قناعت دهد.»
بر اساس آمارهای کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان در 20 درصد از مراکز رایدهی به دلیل مشکلات فنی در دستگاههای بیومتریک و یا نبود این دستگاهها رایدهی بدون بایومتریک انجام شده اما آنها این آرا را معتبر دانسته و به گفتهی آنان «با دقت بیشتر» بررسی میکنند.
سخنگوی این کمیسیون میگوید که آنها ولایاتی را در فهرست دارند که در50 درصد از مراکز رایدهی آن دستگاههای بیومتریک استفاده نشده است.
مسوولیت آمادگیهای انتخابات هم از بخش فنی و سایر آمادگیها مسوولیت کمیسیون انتخابات است. با این حال بر اساس گزارش ها، ناتوانی کمیسیون مستقل انتخابات در تدوین یک پالیسی دقیق برای بایومتریک و عدم دقت در خرید این دستگاهها سبب شد که این ماشینها در دو روز انتخابات حتا در روز سوم انتخابات در قندهار نیز مشکل فنی داشته باشد.
کمیسیون انتخابات میگوید در طرز العمل انتخاباتی، مبنا فهرست رای دهندگان است و بایومتریک متمم و حمایت کننده شفافیت در این زمینه است. اگر در طرزالعمل کمیسیون انتخابات به طور قطع بایومتریک اصل در نظر گرفته شده باشد در این صورت فیصله کمیسیون شکایتهای انتخاباتی قابل تامل است.
با این حال کمیسیون شکایات انتخاباتی افغانستان تاکید دارد که فیصله مشترک کمیسیونهای انتخاباتی و نهادهای ناظر بر این بوده که در انتخابات پارلمانی سال جاری افغانستان از سیستم بایومتریک استفاده شود و به اوراق رایدهی که در آن بارکد دستگاه بایومتریک زده نشده باشد، غیر قابل اعتبار است.
علی رضا روحانی، سخنگوی کمیسیون شکایات انتخاباتی روز شنبه این هفته در یک نشست خبری گفت: « بر اساس فیصلهنامه خود کمیسیون انتخابات، باید انتخابات پارلمانی با استفاده از سیستم بایومتریک صورت گیرد.»
بر اساس ماده 30 قانون انتخابات افغانستان، کمیسیون شکایات انتخاباتی در کنار رسیدگی به شکایات و اعتراضات، یکی از صلاحیت آن بیاعتبار شناختن اوراق رایدهی فاقد شرایط لازم است.
اما در یکی از مادههای فیصلهنامه شماره 73 کمیسیون مستقل انتخابات در مورد چکونگی استفاده از دستگاههای بایومتریک در انتخابات پارلمانی آمده است که هرگاه دستگاههای بایومتریک در یک محل رایدهی به هر دلیلی از کار باز بماند و یا به دلایلی امکان انتقال در یک محل رای دهی نباشد، کمیسیون بر اساس قانون در آن مورد تصمیم خواهد گرفت.
در ماده هشتم این فیصلهنامه چنین آمده است: «هرگاه ماشینهای بایومتریک بنا به هر دلیل در یک محل یا مرکز رایدهی از کار باز بماند و با در اثر مشکلات انتقال نشده باشد، مطابق طرزالعمل مربوط عمل شده، در غیر آن کمیسیون مطابق قانون تصمیم اتخاذ مینماید.»
جایگاه حقوقی کمیسیون شکایات
مسوولان کمیسیون انتخابات افغانستان میگویند که کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی باید بر اساس فیصلههای که این کمیسیون انجام میدهد، عمل کند.
اما آگاهان بخش انتخاباتی تاکید دارند که کمیسیون مستقل رسیدگی به شکایات انتخاباتی مستقل بوده و صلاحیتهای قانونی خود را دارد و مجبور به اطاعت از تصمیمهای کمیسیون انتخابات نیست.
داوود علی نجفی، رییس سابق دبیرخانه کمیسیون مستقل انتخابات به خبرنامه گفت: «درست است که کمیسیون انتخابات از نگاه قانون اساسی به عنوان “کمیسیون مادر” تعریف شده، اما اگر ادعا کند که کمیسیون شکایت انتخاباتی از آنها اطاعتپذیر باشد، این امکان ندارد. چون از نگاه قانونی کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی مستقل و دارای صلاحیتهای مشخص میباشد.»
آقای نجفی تاکید دارد که اگر کمیسیون شکایات انتخاباتی نتیجه نهایی انتخابات را تایید نکند، کمیسیون انتخابات نمیتواند آن را اعلام کند.
کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی بر اساس قانون جدید انتخابات افغانستان که در فرمان تقنینی شماره (۱۰۵) رئیس جمهوری افغانستان در ماه جدی سال 1395توشیح و نافذ گردید، ایجاد شده است.
بر اساس ماده ۲۸ قانون انتخابات، کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی بهمنظور رسیدگی به اعتراضات و شکایات ناشی از تخطی، تخلف و شناسایی جرایم مربوط به انتخابات، ایجاد گردیده است. این کمیسیون بهعنوان یک نهاد دایمی است و دارای پنج عضو می باشد.
از صلاحیتهای دیگر این کمیسیون در کنار رسیدگی به شکایت و تخطیهای انتخاباتی، صدور دستور در مورد شمارش مجدد آراء در مراکز رأی دهی مشخص، قبل از اعلام نتایج انتخابات و همچنان بی اعتبار شناختن اوراق رأیدهی فاقد شرایط لازم میباشد.
بر اساس ماده (۹۳) قانون انتخابات، تصامیم این کمیسیون بهعنوان عالیترین مرجع رسیدگی به قضایای انتخاباتی، نهایی تلقی گردیده و هیچ مرجع دیگری داخلی یا خارجی، نمیتواند، قضایای انتخاباتی را از دایره صلاحیت این کمیسیون خارج کند.
تنش که مشروعیت انتخابات را زیر سوال میبرد
شماری از ناظران و آگاهان انتخاباتی، تنشهای پیش آمده میان کمیسیونهای انتخاباتی را نگرانکننده عنوان کرده و تاکید میکنند که این اختلافات میتواند بر مشروعیت انتخابات تاثیر بگذارد.
داوود علی نجفی، رییس سابق دبیرخانه کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان بهخبرنامه میگوید که «در صورتیکه کمیسیونهای انتخاباتی در تصامیم خود هماهنگ نباشند، اختلافات آنها نهتنها در نتایج انتخابات تاثیر دارد، بل در مشروعیت انتخابات نیز تاثیر خواهد گذاشت.»
از سویی هم شماری از نهادهای ناظر انتخاباتی تاکید دارد که ادامه این اختلافها، روی زمان اعلام نتایج انتخابات پارلمانی و همچنان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری تاثیر خواهد گذاشت.
یوسف رشید، رییس اجرایی بنیاد انتخابات آزاد و عادلانه افغانستان (فیفا) به خبرنامه گفت: «هر دو کمیسیون باید مشکلات را بررسی کرده و بر اساس حق و صلاحیت هایشان راه حل این معضل را دریابند.»
آقای رشید تاکید دارد که با توجه به شرایط کنونی، اگر کمیسیونها راه حل برای این اختلافها، پیدا نکنند، باور مردم نبست به روندهای انتخابات از بین خواهد رفت و این خود تهدید جدی در برابر روندهای دموکراتیک است.
با این حال عبدالرووف ابراهیمی، رییس مجلس نمایندگان افغانستان در نشست عمومی امروز شنبه این مجلس در خطاب با کمیسیونهای انتخاباتی گفت: « برای شفافیت روند انتخابات، آنچه را که به مردم وعده سپرده بودن عملی کنند».
بر اساس قانون انتخابات افغانستان، تصمیم کمیسیون شکایات انتخاباتی در رسیدگی به شکایات و اعتراضات نهایی است، اما در مورد ابطال آرا، موارد مشخصی در این قانون فهرست شده که با توجه به تازه بودن استفاده از دستگاههای بیومتریک، در این مورد قانون گنگ است.
با این حال اگر کمیسیونهای انتخاباتی به دنبال توجیه حقوقی باشند، به نظر میرسد قانون انتخابات در این زمینه راهگشا نیست. به نظر برخی از آگاهان راه حل این است که کمیسیون شکایتهای انتخاباتی در پرتو فقره چهارم ماده ۳۷ قانون انتخابات که واجدان شرایط رای دهی را معرفی کرده است، مراجعه کند. در این فقره آمده است: « کسانی که نام شان در فهرست رای دهی ثبت شده باشند، در انتخابات شرکت کرده می توانند.»
با این حال کمیسیون رسیدگی به شکایت انتخاباتی با در نظر داشت چالشهای فنی که در برابر روند رایدهی پیش آمد، در تکیه با فقره چهامر ماده 37 قانون انتخابات تنها آرای مراکزی را باطل اعلام کند که انتخابات بدون درنظرداشت فهرست رایدهندگان برگزار شده است، نه آرای را که بدون ماشینهای بایومتریک استعمال شده است.