پس از روی کار آمدن حکومت جدید در افغانستان، جامعه جهانی و مؤسسات خارجی به منظور بهبود وضع زندگی و مردم این کشور، طرح اهدای قرضههای کوچک را به منظور فقرزدایی خانوادهها روی دست گرفتند که شماری زیادی از افغانها از این نهادها و بانکها، قرضههای کوچک دریافت کردهاند.
در جنوری ۲۰۰۸ میلادی بانک جهانی برای توسعه و عرضه خدمات مالی از سوی عرضهکنندگان خدمات قرضههای کوچک(مایکروفاینانس)، به ارزش ۳۰ میلیون دالر امریکایی، کمک بلاعوض را به افغانستان ارائه نمود. در اکتوبر ۲۰۱۴، اداره انکشاف بینالمللی ایالات متحده امریکا نیز اعلام کرد که ۱۳.۵میلیون دالر امریکایی را بخش قرضههای کوچک، در اختیار سه نهاد مالی افغان قرار میدهد تا دسترسی تشبثات کوچک افغان به قروض را افزایش دهند. در سپتامبر این سال، سه نهاد FMFBT، OXUX Afghanistan و FINCA Afghanistan ضمانتهای مالی ایالات متحده را به منظور کمک و قرضهدهی به متشبثین افغان به دست آوردند.
این ضمانتهای مالی برای نهادهای قرضهدهی کوچک سرمایه فراهم کرد تا بتوانند برای قرضهگیرندگان که از راه دیگر نمیتوانند قرضه بگیرند، زمینه را فراهم سازند.
اداره انکشاف بینالمللی ایالات متحده امریکا گفته بود که از این ضمانتهای مالی برای حمایت توسعه تشبثات کوچک در افغانستان استفاده خواهد کرد.
اداره انکشاف بینالمللی ایالات متحده امریکا از سال ۲۰۱۱ به این طرف به صورت مجموعی ۲۳ میلیون دالر امریکایی را به عنوان ضمانتهای مالی برای قرضهدهی به نهادهای قرضهدهنده کمک نموده است. در کنار امریکا، نهادهای دیگر نیز در این زمینه کار کرده و به صورت مجموعی بالاتر از ۸۳۰ میلیون دالر را در بخش قرضهدهی به دولت افغانستان اهدا کردهاند تا این کشور بتواند از آن برای رفع نیازمندیها و تقاضاهای مالی عده زیادی از افغانهای فقیر، به خصوص زنان، استفاده کند و زمینه قرضهدهی بیشتر را برای رشد فعالیتهای اقتصادی و تجارتی افغانها مساعد نماید.
اما با گذشت چندین سال از حکومت پساطالبانی در افغانستان، با آنکه عنوان میشد این قرضهها میتواند وضع زندگی مردم را بهبود بخشد و سبب رشد اقتصادی خانوادهها شود، به جای فقرزدایی، اکنون فقر دامنگیر اکثریت مردم(بنابر آمار مرکز آمار افغانستان در حال حاضر ۵۴.۵ درصد از کل جمعیت این کشور زیر خط فقر قرار دارند) این کشور شده است و حالا این سوال مطرح میگردد که چقدر این قرضهها موثر بودهاند؟
واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان تأثیر سرمایهگذاری برای قرضههای کوچک در بین سالهای ۱۳۸۵-۱۳۸۹ را به بررسی گرفته است.
این واحد بعد از تحقیقات اعلام داشت که سیستمهای قرضه غیررسمی و معیشت روستایی به منظور رشد اقتصادی، با چالشهای زیادی مواجه بوده است.
این نهاد در گزارش خود نوشته که شواهد نشان میدهند تلاشهای ابتدایی جهت توسعه برنامههای قرضههای کوچک، اطلاعات درستی را در بر نداشته و درک درستی از مفهوم قرضههای کوچک برای مردم ارائه نشده است. از طرف دیگر مطالعات موضوعی متعدد بیانگر آن بود که اکثریت خانوادهها به نحوی به ساختار قرضههای غیررسمی که اکثرا وابستگی نزدیک به پیشتیبانان شبکههای اجتماعی و انکشافی داشتهاند، وابسته بودهاند. یافتههای این تحقیقات نشان میدهد که قرضههای کوچک برای رشد اقتصادی خانوادهها تأثیر چندانی نداشته و در واقع عاری از سود بودهاند.
این نهاد استدلال کرده که خانوادهها از قرضهها به آسانی و پیمانه وسیع جهت تمویل مصارف عروسی و مواد مصرفی غیرضروری کار گرفته و از آن برای سرمایهگذاری استفاده نکردهاند؛ از اینرو بسیاری از قرضهگیرندگان نه تنها توان پرداخت سود قرضههای کوچک را از دست داده، بلکه در پرداخت اصل سرمایه نیز دچار مشکل بودهاند.
با این حال، اداره سیگار(بازرسی ویژه امریکا در افغانستان) نیز در گزارش خود گفته که نبود هماهنگی لازم بین وزارتخانهها و کمککنندهها در افغانستان سبب شده که کمکهای جامعه جهانی برای رشد افغانستان تاثیر نداشته باشد.
هرچند حکومت افغانستان برای مصونیت قرضههای بانکی، سیستم اعتبارات عامه را ایجاد کرده، اما هنوز هم در این بخش، سهولتهای لازم، فراهم نگردیده و در بیشتر مناطق، مردم و سرمایهگذاران کوچک نمیتوانند قرضه به دست بیاورند.
بانک مرکزی افغانستان برای حل این مشکل در کنار بانکهای تجارتی، نهادهای غیربانکی قرضهدهی را با سیستم اعتبارات عامه در سال ۲۰۱۵ یکجا ساخت تا مشکلات سرمایهگذارانی حل شود که به دلیل نبود اعتبار، نمیتوانستند در قریهها قرضههای کوچک به دست آورند.
نهادهای مالی انکشافی قرضههای کوچک که در ایجاد شغل، تولیدیهای کوچک، زراعت و تجارت فعالیت میکنند، بین ۱۰ تا ۵۰۰ هزار افغانی و متوسط ۵۰۰ هزار تا ۲۵ میلیون افغانی به مشتریان خود قرضه میدهند.
بانک مرکزی افغانستا میگوید، با آنکه رقم دقیق مشتریان این قرضهها مشخص نیست، ولی بنابر آمار سالهای گذشته، نهادهای قرضهدهنده در افغانستان بیش از ۴۶۰ هزار مشتری دارد و در این نهادها، حدود ۸ میلیارد افغانی در چرخه اقتصادی افغانستان در حال گردش است.
نهادهای قرضههای کوچک غیربانکی، با داشتن ۱۵۹ بخش در ۱۹ ولایت کشور، به سرمایهگذاران قرضههای کوچک میدهند.
قرضههای کوچک رشد صنایع
در چند سال اخیر بیش از ۸۳۱ ميليون دالر به مردم افغانستان قرضه کوچک داده شده است. تلاش میشود از طریق قرضههای کوچک، فقر در افغانستان کاهش یابد.
این قرضهها برای رشد صنایع دستی، بیشتر به خانمها ادهدا میشود تا خانمهای تجاری که توانایی خرید و تهیه مواد خام را برای پیشبرد فعالیت اقتصادیشان نداشتهاند، با گرفتن قرضه بتوانند از آن برای پیشبرد تجارت صنایع دستی و فعالیتهای اقتصادیشان کار گیرند.
.
قرضهدهندهها
بر مبنای معلوماتی که بانک مرکزی افغانستان ارایه میکند، در کنار سایر بانکها، نهادهای مشخصی نیز وجود دارد که در زمینه قرضهدهی فعالیت میکنند.
بانک برک، اولین بانک قرضههای کوچک یا (First Micro finance Bank، بانک قرضههای کوچک رفاه، فنیکا، بانک مسفا، بانک توسعهیی KfW که از سوی کشور آلمان حمایت مالی میشود و….
بانک توسعهیی KfW از نخستین بانک قرضههای کوچک در افغانستان است، که در نوع خویش در افغانستان بزرگترین بانک میباشد. این نهاد به مؤسسات کوچک و متوسط به ویژه در مناطق روستایی قرضه اعطا مینماید. علاوه بر آن، GIZ به شمار زیادی از بازیگران کلیدی، مشوره میدهد و تخصص فنی خویش را با آنها شریک میسازد تا آنها در کارشان رشد نمایند.
این نهاد تاکنون در حدود ۶۳ قرضه کوچک به ارزش میانگین ۱۰۹۵ یورو و بیش از ۱۰۰۰ قرضه متوسط به موسسات کوچک و متوسط داده است که ۱۸ درصد قرضهگیرندگان را زنان تشکیل میدهند. به طور کلی GIZ تاکنون ۴۷۰۰ قرضه انفرادی با ارزش مجموعی بیش از ۱۶۰ میلیون یورو را به تشبثات کوچک و متوسط داده است. مطابق معلومات ارایه شده از سوی این نهاد، به سبب این قرضهها ۹۰۰۰ محل کار ایجاد شده و ۵۰ هزار شغل دیگر حفظ شدهاست.
در کنار ارائه قرضه، بانک توسعهیی KfW فعالیتهای مشورتی و آموزشهای فنی را نیز در افغانستان دارد که از جانب کارشناسان اداره همکاری افغان ـ آلمان در دیگر بخشهای اقتصادی ارایه میشود. این بانک از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶، حدود ۱۲۸۰۰ محل جدید کار در بخش زراعت را ایجاد کرده است.
اداره کمک به سرمايهگذاری و حمايت از قرضههای کوچک در افغانستان ـ مسفا (MISFA)
اداره کمک به سرمايهگذاری و حمايت از قرضههای کوچک در افغانستان مشترکاً توسط دولت و سازمانهای تمویلکننده در افغانستان در سال ۱۳۸۲ ایجاد شد. اين اداره سازمانهای مالی برای طبقه فقير و آسيبپذير قرضههای کوچک و ديگر، خدمات بانکی عرضه میکنند.
قرضههای کوچک، وسیلهیی برای تشویق و کمک به فعالیتهای درآمدزا در میان فقرا است. این افراد به جز از این قرضههای کوچک، به دیگر خدمات قرضه و فرصتهای اقتصادی دسترسی ندارند.
این اداره در اوایل ۱۳۸۵ به عنوان يك مؤسسه مستقل و غیرانتفاعی ایجاد شد که به طور مستقل توسط هیأت مدیره رهبری میشود، در این هیأت مدیره، نمايندگان دولت، بخش خصوصي و متخصصان خارجی در امور قرضههای کوچک حضور دارند. اين اداره به نوع خود نخستین برنامه برای عرضه خدمات قرضههای کوچک به گونه انعطافپذیر و متنوع در افغانستان عمل میکرد.
این اداره با مساعدت تمویلکنندگان، ادارات انکشافی بینالمللی و دولت افغانستان از طریق صندوق وجهی بازسازی فعالیت میشد که توانست تا سنبله ۱۳۸۸، زیادتر از ۶۸۸ میليون دالر امریکایی را براي ۱۶ سازمان همکار که شامل 14 نهاد قرضههای کوچک، یک بانک و یک اتحادیه قرضهدهی میباشد، به شکل قرضه پرداخت کند.
اين سازمانهای همکار با استفاده از روشهاي متفاوت، یعنی قرضهدهی برای گروهها و افراد، بانكداری در سطح قریه، و اتحاديههاي قرضهدهی، فعالیت کرده است.
این نهاد در ۲۷ ولایت افغانستان، بیشتر از ۴۳۲۰۰ مشتری دارد كه ۶۱درصد از مشتریانش را زنان تشکیل میدهد و تقریبا ۹۴ درصد مشتریانش بازپرداخت کردهاند.
زنان متشبث
در شهر کابل بیشتر قرضههای کوچک از طریق چهار نمایندگی بانک مایکروفایننس در شهر کابل توزیع میشود. مقدار این قرضه از بیست و پنج هزار تا به دوصد و پنجاه هزار افغانی میباشد. این بانک قرضهدهنده از سال ۲۰۰۴ میلادی به اینسو آغاز به فعالیت کرده و یکی از نهادهایی است که مشتریان زیادی دارد.
شماری از زنان تجارت پیشه که از قرضههای کوچک بانکی استفاده نمودهاند، میگویند که توانستهاند به کمک این پول، در توسعه کارشان پیشرفت کنند.
این زنان از مسئولان این بانک میخواهند تا خدماتشان را توسعه بخشیده و مدت باز پرداخت این قرضهها را بیشتر بسازند.
خانم ثریا با استفاده از این قرضهها توانسته یک آرایشگاه را فعال کند. او میگوید: «من سرمایه مناسب نداشتم، اما تخصص داشتم. از این جهت من برای فعال ساختن آرایشگاه قرضه گرفتم و این مساله سبب شده تا حدود 90 درصد در کار و بارم پیشرفت کنم.»
اما در این حال، شماری از این پیشهوران شکایت میکنند که ادارات محدود برای قرضهدهی در این کشور فعالیت دارند.
برخورد نادرست
افرادی که از بانکها قرضههای کوچک به دست میآورند، باید ماهانه آن را به طور اقساط با یک مقدار مفاد بپردازند، اما به اساس گزارشها، بسیاری از خانوادهها نمیتوانند اقساط این قرضهها را در وقت معین آن به بانکها برگردانند.
برخی از این خانوادهها شکایت دارند که اگر گاهی نتوانند پول قرض بانک را در زمان تعیینشده بپردازند، با برخورد بسیار زشت کارمندان این بانکها روبرو میگردند.
خانمی بدون ذکر نامش میگوید: «برای عروسی پسرم از بانک دههزار افغانی قرضه گرفته بودم که پول خرج شد و در موقع معین نتوانستم آنرا بپردازم. یک روز کارمندان بانک به خانه ما آمده و در ازای آن، دختر جوانم را به حوزه بردند و شب او را در حوزه نگهداشتند، برای رهایی دخترم مجبور شدم که برای بار دیگر قرض با سود بگیرم و به این ترتیب مقدار قرضهها بسیار زیاد شد و مشکلات بسیاری برای ما خلق شد.»
خانم دیگری میگوید: «قرض کردن برای رفع مشکل، بزرگترین اشتباه است. ما برای خرید خانه قرض گرفتیم که مشکلات آن بسیار زیاد است. خلاصه برایت بگویم اگر یک روز هم در تحویلی آن تأخیر شود، از گوشت آدم سکه زده و پول خود را با سود آن اخذ میکنند.»
خانمی دیگری میگوید: «شوهر من بیکار بود، ما برای چرخاندن خانه خواستیم ترشی بسازیم و بفروشیم. به این منظور ما از بانک قرض گرفتیم تا بتوانیم کار را راه بیاندازیم. مواد را آماده کردیم، قبل از عرضه در بازار، بانک پول را خواست که ما را در شرایط بدی قرار داد. در شرایطی که نه تنها برای پیشبرد کار ما موثر واقع نشد، بلک سود آن سر ما ضرر شد. من از نهادهای قرضه دهنده میخواهم که شرایط را کمی آسان بسازند و در کنار آن مدت بازپردازی را نیز طولانیتر کنند تا کار و بار متشبثین به راه بیفتد و واقعن قرضه مفید واقع شود.»
بر اساس گزارشها، قبل از این شماری از خانمهای تجارتپیشه که از قرضههای کوچک استفاده میکنند، از برخورد نادرست مسوولین این بانکها در موارد عدم پرداخت قرضهها در وقت معین آن شکایت کرده بودند.
با آنکه گفته میشود در چند سال اخیر دادن قرضههای کوچک در رشد اقتصاد برخی از خانوادهها در افغانستان نقش داشته، اما در زمینه پسدهی این قرضهها به بانکها مشکلاتی نیز موجود بوده است.
خواستیم تا در مورد شکایت مقروضان این بانکها با مسوولان یکی از بانکهایی که قرضههای کوچک را در اختیار مردم قرار میدهند، صحبت کنیم، اما با وجود تلاشهای زیاد موفق نشدیم، اما مسئولان بانک مرکزی افغانستان میگویند، در بسیاری موارد، بیاعتنایی مردم و نبود فرهنگ پسدهی قرضهها به بانکها در کشور، سبب به وجود آمدن چنین مشکلات میگردند.
تکتانه
حدود 37 سال پيش، محمد يونس خان، اقتصاددان مشهور بنگلادشي و برنده جايزه صلح نوبل ۲۰۰۶، مفکوره فراهمساختن قرضههاي کوچک (مايکرو فايننس) را براي افراد و گروههاي نيازمند اجتماعي مطرح کرد.
این برنامه در بنگلادش تأثیر خوبی برجا گذاشت و سبب شد که این مدل به منظور مبارزه با فقر در افغانستان نیز عملی شود که بیش از ۶۰ درصد این قرضهها به زنان اختصاص داده شد.
به گفته تعدادی از خانمهایی که از این قرضهها بهره بردهاند، مقدار قرضههای کوچک از ده هزار افغانی شروع تا سی هزار افغانی میرسد و معیاد بازپرداخت، از یک ماه تا شش ماه میباشد.
اما با این حال، تعدادی از مردم شکایت دارند که تکتانه یا مفاد قرضههای کوچک از سوی بانکها معیاری نبوده و هر بانک مطابق خواست خود، مفاد اخذ میکند. با این حال، بانک مرکزی افغانستان میپذیرد که معیارهای مشخص جهانی در قسمت دادن قرضههای کوچک در کشور وجود ندارد و تمام بانکهای افغانستان به منظور رشد اقتصادی، حق اعطای قرضه را نظر به پالیسی، قوانین بانکی و سیاست پولی افغانستان دارند.
بنابر گفته افراد، نرخ تکتانه گران است. این در حالی است که نرخ تکتانه در افغانستان ثابت نیست. با این حال در بیشتر اوقات قيمت تكتانه از ۱۲ تا ۲۰ درصد میباشد.
افزودن دیدگاه