«شبکه خنده»؛ تسکینی برای تماشاچیان خسته از جنگ

در ناوقت یک شب جمعه، تعدادی از مشتریان در مغازه خوراکه‌فروشی «غلام فریاد» گردهم آمده‌اند تا قدری از مصائب یک هفته زندگی در پایتخت، تسکینی به دست آورند.

در تلویزیون بزرگی که در بالای پیش‌خوان مغازه بود، دیده می‌شد که دو پولیس، مردی را که در تلاش دادن گزارش ربوده و کشته شدن کاکایش می‌باشد، به سخره گرفته‌اند و پوزخند می‌زنند. دقایقی بعدتر، زمانی یک عضو پارلمان ـ که فهمیده می‌شد نوشیده بود ـ سر و صدا به راه انداخته و در حالی حشیش دود می‌کرد، آن مرد را که از پسرش شکایت کرده بود، مورد ضرب و شتم قرار داد.

فریاد گفت: “آنان واقعیت‌ها را نشان می‌دهند، آنان آگاهی را بالا می‌برند». همه از سخنان او استقبال کردند.

«شبکه خنده»، برنامه‌ بسیار موفقی است که شب‌های شنبه از یک شبکه تلویزیونی خصوصی در افغانستان پخش می‌شود و میلیون‌ها نفر بیننده دارد. این برنامه دو بار در طول هفته به صورت تکرار نشر می‌گردد. هیچ کسی، حتی سیاست‌مداران قدرتمند، بروکرات‌های فاسد و رییس‌جمهور اشرف غنی از نظر تهیه‌کنندگان این برنامه استثنا نمی‌مانند.

در واقع، جعل شخصیت غنی که به طور منظم از سوی محمد ابراهیم عابد صورت می‌گیرد؛ کسی که به طرز عجیبی، دل‌مشغولی و بی‌احساسی او را به مسایل سیاسی تقلید می‌کند. او به حدی مشهور است که حتی کارمندان ارگ ریاست جمهوری نیز از این‌که یک جمعه هم بدون اکت‌‌های «الیک بالدوین»‌مانند از رییس‌شان بگذرد، شکایت می‌کنند.

در احترام به عدم جانب‌داری، شبکه خنده همچنان داکتر عبدالله عبدالله، رییس اجراییه دولت را نیز که روابطش پس از توافق بر سر اشتراک قدرت بعد از انتخابات ناقص 2014، با غنی پرتنش گردیده، مسخره می‌کند. بازیگران نبی روشن و سیر متین متناوبا نقش عبدالله را بازی می‌کنند.

در یک قسمت در ماه جنوری، پس از یک سلسله حملات تروریستی کشنده درکابل که بیش از صد کشته برجا گذاشت، شبکه خنده هر دوی این رهبران را در مورد ناراحتی عمومی مردم بی‌احساس توصیف کرده و چنین نشان داد که آنان بیشتر در مورد وابستگان خود که در خارج از کشور زندگی امنی دارند، توجه دارند.

در این طرح، عبدالله که ریشی جالب داشت، از غنی پرسید که آیا او به خاطر این بمب‌گذاری‌ها ناراحت است یا نه. غنی در پاسخ گفت: «نه، پسرم مریض است و من شدیدا نگرانم». بعد رییس‌جمهور از عبدالله که گریه می‌کرد، پرسید آیا او به خاطر قربانیان کابل می‌گرید. رییس اجراییه گفت نه! گریه به خاطر این است که درب قطار پاشنه پای پسرش را گرفته است.

تهیه‌کننده‌های شبکه خنده در تلویزیون خصوصی طلوع می‌گویند که طنز سیاسی آن، مجرایی برای خروج مردم افغانستان از ناامیدی بوده و قدرت‌مندان را به زیر می‌کشد. این یکی از پربیننده‌ترین نمایش‌ها در افغانستان است و عناوینی از آلود‌گی هوا گرفته تا جرایم و فساد را شامل می‌شود.

روشن که 34سال سن دارد، می‌گوید: «من به آن‌چه می‌کنم، مفتخرم. زمانی که نقش کسی را برای انتقال پیامی بازی می‌کنم، آن زمان احساس می‌کنم که درست مانند یک سرباز در خط مقدم قرار دارم».

ماه گذشته، زمانی که موتر کارمندان شبکه خنده در یک خیابان ایستاد، یک مرد به سویش دویده و پیشانی عابد را بوسید. آن مرد که روح‌الله منصوری نام دارد، می‌گوید که بسیار علاقمند این برنامه بوده و تنها یک قسمت آن را از دست داده است، آن‌هم همان شبی که همسرش ولادت می‌کرد.

اما هنوز در فرهنگ مسلمانان محافظه‌کار افغانستان یک رشته خطوط قرمز وجود دارد که نمی‌توان از آن‌ها گذشت. طنز مذهبی به شدت ممنوع است و ادیتورها زبان توهین‌آمیز را پس ثبت برنامه، حذف می‌کنند.

همچنان برای سانسور کردن بخش‌های حساس برنامه، شبکه خنده از سوی سیاست‌مداران تحت فشار قرار می‌گیرد و برای چهره‌های برجسته‌یی که تقلید می‌کنند، از اسامی مستعار استفاده می‌شود. بهار سال گذشته، پس از این‌که یک بمب ویران‌گر در پایتخت باعث اعتراضات جمعی شد، تهیه‌کننده‌های برنامه موافقت کردند که انتقادات‌شان را از دولت خنثی کنند، حداقل موقتا.

روشن می‌گوید: «مانند کشورهای غربی نیست که ما بتوانیم آزادانه صحبت کنیم».

پس از یک قسمت که یک چهره سیاسی قدرتمند، عبدالرشید دوستم، معاون تبعید‌شده رییس‌جمهور به سخره گرفته شده بود، هوادارن این فرمانده سابق، جاده بیرون استدیوی طلوع را مسدود کردند. تا زمانی که دوستم از ترکیه امر صادر کرد، آنان پراکنده نشدند. متین همچنان می‌گوید که او دوبار به دلیل ایفای نقش بدل اشخاص قدرت‌مند، به وسیله مردان مسلح تهدید شده است.

مسایل مربوط به جنسیت، خشونت‌های خانواد‌گی و روابط زن و مرد هم موارد بسیار حساسیت‌برانگیز اند. هیچ بازیگر زن در این برنامه وجود ندارد، و در فرهنگ افغانستان قابل قبول نیست که از یک بازیگر زن به عنوان معشوقه یا فاحشه تصویربرداری شود؛ بناء تهیه‌کننده‌های برنامه شبیه‌سازی ‌می‌کنند.

در یک قسمتی که ماه گذشته به ثبت رسید، در مورد یک عضو پارلمان که تعطیلات زمستانی را با یک فاحشه در دبی سپری کرده بود، متین مجبور شده بود تا نقش زن را بازی کند. او می‌گوید که با ریسک رنجاندن مردمان، «مهم این است که آن‌ها را بخندانیم».

در جریان کار ضبط، «رفیع تابی»، تهیه‌کننده در عقب دوربین ایستاده و به اعضا دستور می‌داد. او به متین امر کرد: «لباس زنانه بپوش». بازیگر به سوی بکس باز رفت و دامن و کلاه گیس بر سر گذاشت.

نویسنده: شریف حسن
منبع: واشنگتن‌پست