«بن علی یلدرم»، نخستوزیر ترکیه که در سفری به کابل آمده، امروز در یک نشست مشترک خبری با عبدالله عبدالله، رییس اجرایی حکومت افغانستان در کابل گفت که اکنون وقت آن است طالبان با حکومت افغانستان صلح کند.
آقای یلدرم تأکید کرد که طالبان باید از فرصت تاریخی و بیسابقهیی که به وجود آمده، استفاده کنند. او همچنان گفت که ترکیه از روند صلح افغانستان حمایت میکند.
در این نشست خبری مشترک، نخستوزیر ترکیه افزود که کشورش از بهبود روابط افغانستان و پاکستان نیز حمایت میکند و امیدوار است که این دو کشور مشکلات به وجود آمده را حل کنند.
بن علی یلدرم در مورد روابط تجاری ترکیه با افغانستان نیز صحبت کرد و گفت که روابط ترکیه با افغانستان هم از نگاه اقتصادی و هم از نگاه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی روز به روز در حال افزایش است. ترکیه سالانه بورسیههای زیاد تحصیلی را برای دانشجویان افغانستان فراهم میکند.
نخستوزیر ترکیه در مورد مکاتب افغان ـ ترک در افغانستان نیز خاطرنشان کرد که این کشور میخواهد تدابیری در این مورد روی دست گیرد تا این مکاتب از این کشور نمایندگی کند.
از سوی هم عبدالله عبدالله، رییس اجرایی افغانستان در این نشست خبری در کابل گفت که آقای یلدرم در مورد برگشت عبدالرشید دوستم، معاون نخست ریاستجمهوری افغانستان صحبت کرده است.
عبدالله عبدالله میگوید که گفتوگوها درباره برگشت آقای دوستم ادامه دارد و قرار است نخستوزیر ترکیه در این باره با رییسجمهور غنی نیز گفتوگو کند.
نقشآفرینی در روند صلح افغانستان
بن علی یلدرم، نخست وزیر ترکیه در سخنان امروز خود در کابل از طالبان خواست که به روند گفتوگوهای صلح بپیوندند. او با اشاره به سفر اخیر شاهد خاقان عباسی، نخست وزیر پاکستان به افغانستان، گفت که تلاشهای صلح ادامه خواهد یافت و ترکیه از این تلاشها پشتیبانی میکند.
نخستوزیر ترکیه تأکید کرد که قرار است در همین راستا، یک نشست سه جانبه میان افغانستان، ترکیه و پاکستان در ماه می سال جاری میلادی در این کشور برگزار شود.
پیش از این نیز مقامهای شورای عالی صلح افغانستان نقش ترکیه را در حمایت از روند صلح این کشور مهم خوانده و از کمکهای مستمر آنکارا در زمینههای مختلف قدردانی کرده بودند.
محمد کریم خلیلی، رییس شورای عالی صلح افغانستان در دیدار با «اوغوز خان ارطغرل»، سفیر جمهوری ترکیه در کابل تاکید کرده بود که نقش ترکیه در حمایت از صلح افغانستان، بسیار مؤثر و سازنده است.
از سویی هم مقامهای حکومت افغانستان نقش ترکیه را در صلح این کشور مؤثر میدانند و تأکید دارند که ترکیه با نفوذی که بر پاکستان دارد، میتواند نقش خوبی را در این عرصه بازی کند.
با این وجود، رجب طیب اردوغان، رییسجمهور ترکیه در حاشیه نشست سازمان همکاریهای اسلامی در دیدار با محمد اشرف غنی، رییسجمهور افغانستان، تأکید کرده بود که کشورش آماده است برای بهبود روابط افغانستان و پاکستان همکاری کند.
این در حالی است که ترکیه در سال گذشته، میزبان سه نشست غیررسمی میان نمایندگان حکومت افغانستان و حزب اسلامی افغانستان با برخی از فرماندهان طالبان بود که بعدا افشا شد این فرماندهان طالبان، در اصل فرماندهان سابق حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار بودهاند.
ترکیه در راستای تأمین صلح در افغانستان، «پروسه استانبول» را در سال ١٣٨۶ خورشیدى بنیان نهاد که با اولین نشست سه جانبه بین رهبران افغانستان، پاکستان و ترکیه در آنکارا پایتخت ترکیه آغاز به کار کرد. در این نشست حامد کرزی، آصفعلی زرداری و عبدالله گل، رهبران پیشین افغانستان، پاکستان و ترکیه حضور داشتند و روی موضوع صلح افغانستان گفتوگو کردند.
در کنفرانس قلب آسیا یا «پروسه استانبول» که به پیشنهاد افغانستان و ترکیه پایهگذاری شده است، ۱۴ کشور آذربایجان، چین، هند، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، عربستان سعودی، تاجیکستان، ترکمنستان، امارات متحده عربی و پاکستان به شمول افغانستان و ترکیه حضور دارند. تاکنون هفت دور پروسه کابل در کشورهای مختلف با هدف کمک به مشکلات امنیتی و اقتصادی افغانستان برگزار شده که هفتمین نشست آن، در ماه دسامبر 2017 در شهر باکو، پایتخت آذربایجان برگزار شد.
روابط نظامی و سیاسی
ترکیه که نیروهای نظامی آن پس از 2001 میلادی در قالب نیروهای بینالمللی ISAF و NATO، نقش حافظ صلح را در افغانستان ایفا کردهاند، همواره تلاش نموده تا خود را از درگیری با طالبان دور نگه دارد. گرچه دینامیکهای ژئوپلیتیکی ناپایدار منطقه، تاکنون تلاشهای ترکیه در جهت متقاعد کردن طالبان برای ورود به مذاکرات صلح با دولت تحت حمایت آمریکا در افغانستان را عقیم گذاشته، اما آنکارا علاوه بر تلاش برای بسط نفوذ خود در افغانستان در راستای احیای پان ترکیسم، دلایل دیگری نیز دارد و آن افزایش نفوذ سیاسی در ناتو است.
با این وجود رییسجهمور ترکیه در دیدار با رییس جمهور غنی در حاشیه نشست کشورهای اسلامی تأکید کرده که این کشور کمکهای خویش به افغانستان را در چوکات مأموریت حمایت قاطع ناتو ادامه میدهد و مانند گذشته، همکاری برای نهادینهسازی سکتور امنیتی افغانستان خواهد بود.
او تأکید کرده بود: « سطح کمکهای خویش را با افغانستان حفظ میکنیم و در زمینه ایجاد ظرفیت در سکتورهای مختلف نیز همکاری مینمائیم.»
بدیهی است که ترکیه به شکل فزایندهای تلاش میکند تا از طریق انجام یک سری اقدامات متمرکز در جهت ایجاد تعاملات دیپلماتیک، توسعهای و نظامی با افغانستان، به دنبال افزایش نقشآفرینی خود در این کشور جنگزده باشد. گستره و میزان منافع ترکیه در افغانستان، نمودی از تغییر سیاست خارجی این کشور در سالهای اخیر است. ترکیه تلاش کرده تا از طریق تعاملات جسورانه، حوزه نفوذ خود را در مناطق مختلف همجوار افزایش دهد. منطقه افغانستان ـ پاکستان نیز از این امر مستثنی نبوده و تلاشهای دیپلماتیک ترکیه در این منطقه، در وهله اول، حول محور بهبود مناسبات دوجانبه بین کابل و اسلامآباد متمرکز بوده است. آنکارا به شدت معتقد است که به خاطر دارا بودن مشترکات دینی و مناسبات خوب با این دو کشور و همچنین نداشتن منافع محلی در موضوعات سیاسی داخلی آنها، برتری خاصی نسبت به دیگر کشورها برای ایفای نقش واسطهگری دارد. گرچه حمله آمریکا در سال 2001 ضد رژیم طالبان اصلا طرفداری در این کشور نداشت، اما ترکیه تصمیم گرفت به عنوان یک عضو ناتو سربازانی به افغانستان اعزام کند، و از آن زمان به بعد نیز حضور نظامی خود را در این کشور حفظ کرده است.
ترکیه علاوه بر مشارکت داشتن در عملیاتهای ناتو در افغانستان، نقش واسطه را نیز در جریان دشمنی بیپایان افغانستان ـ پاکستان ایفا نموده است. در همین رابطه، ترکیه میزبان چند کنفرانس با موضوع افغانستان بوده، و با برگزاری جلسات متعدد بین رهبران افغانستانی و پاکستانی، آنها را به حل اختلافاتشان در زمینه «خط دیورند»، پناهجویان افغانستان و مذاکره با طالبان ترغیب کرده است. در یکی از جلساتی که در سپتامبر 2017 در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک برگزار شد، «شاهد خاقان عباسی» نخستوزیر پاکستان و اردوغان درباره احیای پروسه سه جانبه پاکستان ـ افغانستان ـ ترکیه به توافق رسیدند.
روابط نزدیک با گروهها و چهرههای سرشناس سیاسی
ترکیه که همواره تحولات سیاسی افغانستان را از نزدیک تحت نظر داشته، روابط نزدیکی با شماری از گروهها و چهرههای سرشناس سیاسی این کشور برقرار کرده است. ترکیه از حامیان دیرینه «عبدالرشید دوستم» رهبر ازبکتباران افغانستان و معاون رئیسجمهور این کشور، بوده است.
دوستم اخیراً به واسطه یک محاکمه جنایی جنجالی در افغانستان از اشرف غنی دور شد، و با عنوان «تبعید» یا «پناهندگی سیاسی» به ترکیه رفت. گفته میشود که این پناهندگی، بخشی از داد و ستد انجام شده بین دوکشور برای انحلال مدارس وابسته به «فتحالله گولن»، روحانی تبعیدی ترک در افغانستان بوده است.
با این وجود، حکومت افغانستان اخیرا مسئولیت مکتبهای افغان- ترک را به وزارت معارف ترکیه سپرد که البته این کار، اعتراضهای خانوادههای دانشآموزان این مکتبها را به همراه داشت.
بن علی یلدرم، نخست وزیر ترکیه در سفرش به کابل در یک نشست خبری گفت: «ترکیه میخواهد تدابیری را در این مورد روی دست گیرد که این مکاتب از این کشور نمایندگی کند.»
از سوی دیگر، گفته می شود که نخستوزیر ترکیه در سفر به کابل، در مورد سرنوشت معاون اول ریاست جمهوری افغانستان نیز با رهبران حکومت این کشور گفتوگو کرده و زمینههای بازگشت او به کابل را جستوجو نموده است.
اخیرا نیز گزارشهایی منتشر شده که بر اساس آن، برخی منابع میگویند میان ارگ ریاست جمهوری و جنرال دوستم توافقهایی صورت گرفته تا این مقام ارشد حکومتی در ماه جاری به کابل برگردد و سفر نخستوزیر ترکیه نمیتواند بیارتباط با این گزارش باشد.
روابط اقتصادی
بر اساس آمارهای حکومت ترکیه، این کشور تاکنون حدود 626 پروژه اقتصادی و عمدتا بازسازی را به ارزش 6 میلیارد دالر در افغانستان اجرا کرده است.
مقامهای حکومت ترکیه اعلام کردهاند که بررسیهای آنان نشان میدهد افغانستان نیازمند پیوستن به اقتصاد جهانی است. آنان گفتهاند که جغرافیای افغانستان ارزش مهمی از نظر تدارکاتی دارد و میتواند نقش مهمی در آینده آسیا بازی کند.
ترکیه در کنفرانس بروکسل در محور افغانستان برای دو سال (2018-2020 ) وعده کمک 150 میلیون دالری را به افغانستان داده است.
از سویی هم، رجب طیب اردغان، رییسجمهور ترکیه در دیدار با رییسجمهور غنی گفته است که در عرصه بهبود زمینه کاری برای شرکتهای ترکی در افغانستان، صحبت میکند و امیدوار است که نشست شورای تجارتی مشترک میان دو کشور برگزار گردد. وی گفت که شرکت های ترکی را ترغیب خواهد کرد تا در کار تمدید لوله گاز تاپی سهم بگیرند.
از سوی دیگر، ترکیه از فرصتهای تجاری در منطقه و پروژه جدید راه ابریشم که این کشور و افغانستان نیز مشمول آن است، حمایت میکند.
در کنار پروژه جدید راه ابریشم و حضور افغانستان و ترکیه، ترکیه بخشی از موافقتنامه بازرگانی و ترانزیتی راه لاجورد به ابتکار رییسجمهور افغانستان است که در ماه عقرب سال 1396 میان وزرای خارجه افغانستان، ترکمنسان، آذربایجان، ترکیه و گرجستان امضا شد. مقامهای حکومت افغانستان امضا این موافقتنامه را به عنوان صفحه جدیدی در ترانزیت و تجارت منطقهیی به ویژه در محور افغانستان میدانند.
بر اساس گزارش اتاق تجارت و صنایع افغانستان در سال 2015، تجارت سالانه میان افغانستان و ترکیه، ۲۰۰ ملیون دالر بوده که بسیار کم است؛ به همین دلیل بخش خصوصی و مقامهای اقتصادی دو کشور بر گسترش روابط تجاری و به خصوص سرمایهگذاری سرمایهگذاران ترکیه در زمینههای مختلف اقتصادی در افغانستان تأکید میکنند.
ساخت جاده فیضمحمد کاتب(سرک پل سوخته ـ دارالامان) با طول 26 کیلومتر با هزینه بیش از 11 میلیون دالر و ساخت پل هوایی کوته سنگی کابل با ۵۰۰ متر طول، ۲۴ متر عرض و ۱۴ متر ارتفاع، با هزینه 11 میلیون دالر، نمونهیی از پروژههای اجراشده ترکیه در افغانستان است.
از سوی دیگر، بیش از یکهزار دانشجوی افغانستانی در نهادهای تحصیلی ترکیه مصروف آموزش میباشند.