از پلههای باریک و کمعرض که جرات پایین نگاه کردن از آن نیست، به بلندترین نقطهی ساختمان میرسیم، نشانه و داغهای جنگ هنوز بر سر و صورت این ساختمان دیده میشود. از اینجا میتوان بیشتر نقاط شهر کابل را دید. ساختمان “سیلوی کابل”؛ ساختمانی که شهروندان کابل با نام آن آشنا هستند.
بهیکی از آسیابهای این تصدی سر میزنیم؛ در این اتاق نسبتا بزرگ، ماشینهای غولآسایی به چشم میخورد که با لایههای ضخیمی از جنس خاکهای چندینساله، پوشانیده شده و دانههای باقی مانده گندم در این آسیاب، زمینهی تغذیه را برای پرندگان و موشها مساعد کرده است. گفته میشود از این ماشینها بیش از 7 سال است که هیچ نوع استفادهای صورت نگرفته است.
سیلوی کابل با محدودهی 70 هزار متر مربع زمین، در غرب شهر کابل واقع شده است. ساختمان این سیلو در سال 1333 به کمک مالی شوروی سابق ساخته شد. این تصدی زمانی بیش از 2 هزار کارگر داشت و در ۲۴ ساعت، ۷۰ تُن تولید میکرد. آسیابهای آن نیز در ۲۴ ساعت ۲۰۰ تُن گندم آرد میکرد. اما با شدتگرفتن جنگهای تنظیمی و موجودیت افراد غیرمسوول در این سیلوها و استفاده از آن بهعنوان سنگرهای جنگ، اکثر بخشهای این سیلو تخریب شد و ماشینها و تجهیزات آن به سرقت رفت.
این محل با روی کار آمدن حکومت انتقالی به بخش خصوصی سپرده شد، اما دیری نگذشت که این دو شرکت نانپزی و روتپزی به دلیل کهنهبودن ماشینها و قیمت بودن کرایه آن ، ورشکست شده و سقوط کرد.
عنایتالله هاشمی، رییس سیلوی مرکزی به خبرنامه گفت که سیستم فرسوده ماشینی و نداشتن توانایی رقابت با بخش خصوصی از دلیلهای عمده رکود این تصدی میباشد. او میگوید که چندین بار اعلام داوطلبی داده است اما کسی بهدلیل بالا بودن کرایه و کهنه بودن ماشینها با آنها قرارداد نبسته است.
با این وجود سیلوی کابل بیش از 7 سال است که هیچ نوع تولیداتی ندارد و تنها به عنوان ذخیرهگاه گندم از آن استفاده می شود.
تلاش برای فعالیت دوباره
مسوولان سیلوی کابل میگویند که آنان به کمیته تدارکات ملی افغانستان پیشنهاد دادهاند تا این تصدی دوباره باید فعال شود. آنان میگویند که این تصدی میتواند نان اکثر ادارههای دولتی بهویژه وزارت داخله افغانستان را با هزینهای کم تامین کند.
آقای هاشمی گفت که ” ما با آقای عبدالله، رییس اجرایی افغانستان این مساله را مطرح کردهایم که اگر سیلو دوباره فعال شود، در بخش مواد خوراکی وزارتهای دفاع و داخله صرفهجویی خوبی صورت میگیرد و با هزینهی کمی میتوانیم به همهی پرسونل این دو وزارت و سایر ارگانهای دولتی نان برسانیم. آقای عبدالله گفته است که در تلاش است که ماشینهای جدید بیاورد و این تصدی دوباره فعال شود.”
به گفتهی مسوولان سیلوی کابل، در زمانی که سیلو فعال بود حجم معاملات پولی آن در یک سال ۵ میلیارد افغانی بوده و درآمدی را که به دولت میپرداختند، ۴۰۰ ملیون افغانی در یک سال بود.
اما در حال حاضر حجم معاملات پولی این تصدی به ۳۰ ملیون افغانی در یک سال نیز نمیرسد و درآمدی که به دولت پرداخت میشود، کمتر از یک ملیون افغانی است. به باور مسوولان سیلوی کابل راه بیرون رفت از این مشکل، سرمایهگذاری است که باید روی آن کار صورت گیرد.
عنایت الله هاشمی، رییس سیلوی کابل میگوید که مسوولان وزارت زراعت، پیش از این از فعالسازی دوباره سیلوها در ۵ ولایت افغانستان خبر داده بودند. به گفته او قرار بود با هزینه دستکم ۲۴ میلیون دالر به کمک بانک جهانی سیلوهای 5 ولایت بازسازی شده و تا 5 سال بخشهایی از این کارخانهها با ماشینهای پیشرفته تجهیز شود. اما به گفتهی آقای هاشمی تا حالا چنین کاری صورت نگرفته است.
با این حال مقامها در وزارت زراعت افغانستان میگویند که این وزارت در تلاش پیداکردن حامی مالی است تا بتوانند ماشینهای مورد نیاز آن را تهیه نمایند.
لطفالله رشد، سخنگوی وزارت زراعت افغانستان به خبرنامه گفت “ما تصمیم داریم مواد خوراکی که توسط قطعات اردو، پولیس و امنیت که در داخل مصرف میشود، آن را طور برنامهریزی کنیم که آنان هم از محصولات داخلی، میوه، ترکاری و سبزی افغانستان خریداری کنند و هم از تولید سیلو استفاده کنند، ولی تا زمانی که یک دونر پیدا نشود که حمایت کند، پول زیاد کار دارد و دوباره فعالسازی آن مشکل است. “
ویژگیهای سیلو
سیلو در کنار نانپزی و آرد کردن، مکان خوبی برای نگهداری گندم نیز بوده است. ابتدا دستگاه دخیره گندم آن ظرفیت 20 هزار تن را در یک شبانه روز داشت. در کنار آن یک دستگاه آسیاب به ظرفیت تولید 60 تن آرد در شبانه روز و همچنان یک کارخانه نانپزی که ظرفیت تولید 52.7 تن نان، ناشتا، روت و کلچه را در 24 ساعت داشت، در چوکات این تصدی فعالیت میکرد.
بر اساس معلومات مسوولان این سیلو، مجموع مبلغ مصرف شده در ساخت ساختمانهای سیلو، آسیاب و کارخانه نانپزی به 2.5 میلیون دالر آمریکایی میرسید . بعد از آن تا سال 1347 خورشیدی، دستگاه ظرفیت ذخیرهکننده گندم به 50 هزار تن توسعه پیدا کرد. دستگاه آسیاب دوم با ظرفیت تولید 200 تن
آرد در 24 ساعت ساخته شد. همچنان کارخانه نانپزی دوم این تصدی نیز در سال 1385 ساخته شد و ظرفیت تولید آن 70 تن نان-روت و ناشتا در 24 ساعت بود.
تصدی سیلوی کابل یک تصدی انتفاعی دولتی است. وزارت مالیهی افغانستان از 10سال قبل تاکنون، شمار زیادی از تصدیهای دولتی را که گویا برخلاف اقتصاد بازار فعالیت دارند و یا فعالیت آنها غیر موثر است، منحل اعلام کرده و بسیاری از جایدادهای آنان را نیز به فروش رسانده است.
در گذشته تمام تصدیهای دولتی ۶۰ درصد درآمد دولت افغانستان را تشکیل میدادند و سیلوی مرکز یکی از بخشهای عمده در این روند بود. پیش از این فرآوردههای سیلو مورد استفاده نهادهای دولتی قرار میگرفت و ۲۰ درصد دیگر آن در بازار عرضه میشد، اما اکنون به خرابهای تبدیل شده است که حتا حقوق کارمندان و مصارف برق آن بار سنگینی بر دوش دولت است. سیلوی کابل که اکنون فقط به عنوان یک ذخیرگاه گندم از آن استفاده میشود، بیش از 250 کارمند دارد.
ذخیرگاه جدید غله
به تازگی در محوطه سیلوی کابل، اولین ذخایر استراتژیک غله توسط وزارت زراعت، مالداری و آبیاری افغانستان با همکاری برنامه غذایی جهان (WFP) ساخته شده است. به گفتهی مسوولان سیلو، استرالیا برای ساختن این ذخایر، بیش از 7.7 میلیون دالر کمک کرده است.
این ذخیرهگاهها گنجایش ذخیره غذای شش ماهه 2 میلیون نفر را دارند.
مقامهای وزارت زراعت افغانستان میگویند که این کشور کوهستانی و محدود به خشکی، همیشه در معرض آفتهای طبیعی همچون سیلاب، طوفان و خشکسالی ها قرار دارد؛ از این رو داشتن ذخیرهگاههای استراتژیک بسیار ضروری است.
از سویی هم مسوولان سیلوی کابل میگویند که این ذخایر مکان خوبی است برای نگهداری گندمهای دولتی و گندمهایی که برخی از کشورها به افغانستان کمک میکنند.
عنایتالله هاشمی رییس عمومی سیلوی مرکز میگوید با تبدیل شدن این مکان در گذشته به عنوان یک میدان جنگ، 70 درصد سیستم ماشینی آن از بین رفت.
او تاکید کرد که “بعد از روی کار آمدن حکومت انتقالی، توانستیم با خرید برخی از وسایل، بخش کوچکی از آن را فعال ساخته و فابریکههای اول و دوم را به وسیله دو شرکت به نفع دولت اعمار کنیم. از سال ۱۳۹۱ تا سال ۱۳۹۳ دو شرکت در آن فعالیت میکردند و تولیدات داشتند، اما این شرکتها بنابر کهنهبودن ماشینری و افزایش بیش از حد در مصرف، ورشکست شدند.”
به گفتهی مسوولان سیلوی کابل از ۲۰۰ کندوی موجود در سیلوی مرکزی، ۳۶ کندو در جنگها تخریب شده بود که بعد از سعی و تلاش بخشی از آن فعال شد، اما به دلیل برخی مشکلات، کسی حاضر نیست در آن فعالیت داشته باشد.
سیلوهای ولایات
به گفته مسوولان ریاست سیلوی مرکز، در افغانستان ۵ سیلو وجود دارد؛ سیلوی هرات با ظرفیت ۲۰ هزار تن ذخیرهگاه گندم، سیلوی پلخمری با ظرفیت۴۰ هزار تن و سیلوی مزار نیز با ظرفیت۴۰ هزار تن گندم، فعال است. از این میان ذخیرگاه قندهار که ظرفیت 20 هزار تن گندم را داشت در حال حاضر غیر فعال میباشد. این مرکز که بر اثر اصابت یک راکت در جنگهای داخلی آسیب دید، تاکنون بازسازی نشده است.
به گفتهی مسوولان وزارت زراعت افغانستان، ذخیرهگاههایی در ولایتهای بامیان و دایکندی نیز با ظرفیت 5 هزار متریک تن احداث شده است.
سیلوی پلخمری در ولایت بغلان در شمال کشور دارای ظرفیت ۴۰ هزار تن بوده است.بخش اول این سیلو در سال ۱۳۳۷ و بخش دوم آن در سال ۱۳۶۵ تکمیل شد.
سیلوی هرات نیز در سال ۱۳۵۲ توسط آلمان غربی ساخته شد و قدرت ذخیره کردن ۲۰ هزار تن غله جات را دارد. این سیلو نیز به بازسازی جدی نیاز دارد. علاوه بر آن دو سرد خانه با ظرفیت هزار و دو هزار تن برای نگهداری میوه و گوشت نیز توسط بخش خصوصی در این ولایت ساخته است.
سیلوی قندهار در جنوب کشور نیز بر اثر جنگ ها ویران شده و قابل استفاده نیست. این سیلو در زمان فعالیت، ظرفیت ذخیره سازی 20 هزار تن غله را دارا بود. ساختمان این سیلو حالا به بازسازی جدی نیاز دارد. یک سرد خانه بزرگ با ظرفیت پنج هزار تن توسط کشور هند در این ولایت ساخته شده که برای نگهداری میوه و سبزیجات اختصاص یافته است. دولت برای بازسازی سیلوی قندهار به یک میلیون و ۲۰۰ هزار دلار نیاز دارد که تاکنون بودجه لازم برای بازسازی آن فراهم نشده است.
سیلوی مزار شریف در ولایت بلخ در شمال کشور نیز در سال ۱۳۶۱ در مساحت ۱۰ هکتار زمین ساخته شده و این سیلو ظرفیت ذخیره ۴۰ هزار تن غلهجات را دارد. این سیلو نیز توان ذخیره غلهجات، تولید آرد و همچنین پخت نان را دارد. در این ولایت نیز یک سردخانه به ظرفیت یک هزار تن، توسط بخش خصوصی ساخته شده که برای نگهداری میوه و سبزیجات اختصاص یافته است.