مرکز خبرنگاری تحقیقی پیک؛ به گزارش هیات حقیقتیابی دست یافته که نشان میدهد بین سالهای 1390 الی 1393 خورشیدی در وزارت معارف افغانستان، میلیاردها افغانی در پروژههای ساختوساز مکاتب، حقوق آموزگاران خیالی، چاپ کتاب درسی و برخی موارد دیگر اختلاس شده است.
اعضای این هیات حقیقتیاب که از جانب رییسجمهور اشرف غنی مؤظف به تحقیق شده بودند، گفتهاند که نتایج تحقیق خود را به رییسجمهور سپردهاند؛ اما باگذشت بیش از دو سال، هیچ گام عملی برای رسیدگی به اتهامهای موجود در این گزارش، صورت نگرفته است.
در این گزارش، فاروق وردک که در آن زمان وزیر معارف افغانستان بود به همراه شماری دیگر از مقامهای وزارت معارف، در سالهای۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳خورشیدی، به دست داشتن در این اختلاسهای بزرگ متهم دانسته شدهاند.
40 هزار و 880 آموزگار خیالی، 1033 مکتب خیالی، 1400 پروژهی ساختمانی مکتب بدون طیمراحل قانونی تدارکات، بیشتر از 20 میلیون دالر اختلاس در قراردادهای چاپ کتابهای درسی، پرداخت سالانه 24 میلیون دالری معاشهای دالری کارمندان قراردادی و مشاوران، ناپدیدشدنِ 64 کانتینر و دهها مورد دیگر که شرح آن در پایان ذکر شده است، نشاندهندهی اختلاس و حیفومیل داراییعامه به ارزش ملیاردها افغانی در وزارت معارف افغانستان است.
مکتبهای خیالی
نتایج بررسیهای هیات حقیقتیاب نشان میدهد که ریاستهای معارف ۲۱ ولایت افغانستان در تبانی با برخی از مسوولان وقت وزارت معارف این کشور، آمار واقعی مکتبهای غیرفعال را پنهان کرده و بودجهی تخصیص یافتهی آن را «حیف و میل» کردهاند. این موضوع در ولایتهای ناامن کشور، بیشتر گزارش شده است.
در این گزارش بهگونهی نمونه از صدها مکتب در مناطق دوردست کشور نام برده شده که حتا در یکونیم دههی پسین، هرگز وجود فیزیکی نداشته و شماری از اشخاص واقعی و یا غیر واقعی زیر نام (معلم، سرمعلم، ملازم و…) از معاش و امتیاز دوامدار حکومتی بهره بردهاند.
در بخشی از گزارش این هیات حقیقتیاب، آمدهاست”درحالیکه هیچ مکتب فعال در ولسوالی معروف ولایت قندهار وجود ندارد، اما تخصیص مالی ۳۳ مکتب خیالی در این ولسوالی بهگونهی دوامدار اجراء شده است.”
نه تنها قندهار، بلکه بیشتر از ۴۰ مکتب غیرفعال در ولسوالی شیندند ولایت هرات نیز، گزارش شده است.
بههمینگونه در گزارش هیات حقیقتیاب، در ۲۱ ولایت افغانستان یکهزار و سی و سه مکتب خیالی به ثبت رسیده است.
آموزگاران خیالی
بربنیاد این گزارش، در سال ۱۳۹۴خورشیدی، بیش از 40 هزار آموزگار خیالی در مکتبهای ۲۱ ولایت کشور ثبت شده که این رقم، دستِکم 25 درصد مجموع آموزگاران معارف کشور را نشان میدهد. بهاین معنا که تنها در یک سال تعلیمی بهگونهی میانگین، نزدیک به سه میلیارد افغانی زیر نام حقوق ماهوار آموزگاران خیالی از بودجهی دولتی مصرف شده است.
ولایتهای بدخشان، پکتیکا، ارزگان، کندهار، پکتیا، وردک، سمنگان، بلخ، پنجشیر، غزنی، هرات، بامیان، ننگرهار، بغلان، کابل، پروان، لغمان، کنر و کاپیسا به ترتیب در فهرست مناطقی قرار دارند که در آن بیشترین آموزگاران خیالی وجود داشته است.
بهگونهی مثال در سال ۱۳۹۴ خورشیدی، تعداد آموزگاران در تشکیل منظور شده از سوی ریاست معارف ولایت بدخشان، ۱۲۷۷۳ نفر بوده، اما بررسیهای هیات حقیقتیاب نشان میدهد که از این میان، تنها ۲۷۷۸ آموزگار در وظایفشان حاضر بوده و باقی همه آمار خیالی است.
اختلاس در قراردادهای چاپ کتاب درسی
گزارش هیات حقیقتیاب از اختلاس دهها ملیون دالر در چندین قرارداد چاپ کتاب در وزات معارف نیز پرده برداشته است. بر اساس اسناد و معلومات گردآوریشده از سوی هیات حقیقتیاب، وزارت معارف از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۴خورشیدی، 15 قرارداد چاپ کتاب درسی مکتب به ارزش بیش از 92 میلیون دالر را با شرکتهای داخلی و خارجی عقد نموده است.
از این میان، هفت قرارداد به ارزش بیش از ۵۴ میلیون دالر، تنها با یک شرکت داخلی عقد شده است.
فساد در پروژههای ساختمانی
بر اساس گزارش هیات حقیقتیاب، پرداخت میلیونها دالر پیشپرداخت برای ساختوساز ۱۴۶۹ مکتب و عقد قرارداد این پروژهها بدون طی مراحل قانونی تدارکاتی و داوطلبی میان شرکتهای ساختمانی، از دیگر موارد بزرگ اختلاس در وزارت معارف ذکر شده است.
این گزارش نشان میدهد که دستِکم نیمی از این پروژهها از ده سال به اینسو درحالیکه قسمتی و یا کُل هزینه پروژه هم پرداخت شده، اما تاهنوز بدون هیچ دلیل قانونی، این پروژهها نیمهکاره باقی ماندهاند.
در بخشی از گزارش این هیات آمده است که در یک سال، ۱۳۳ قرارداد پروژهی ساختوساز مکتب بدون رعایت قانون تدارکات، تنها به یک شرکت ساختمانی اعطا شده است.
پیش از این، یک گزارش (SIGAR) بازرس ویژهی امریکا برای بازسازی افغانستان نیز از نبود شفافیت در حسابدهی برخی از کُمکهای ادارهی توسعهی بینالمللی امریکا (USAID) به وزارت معارف این کشور، ابراز نگرانی کرده و از ناپدید بودنِ اسناد مصرفی بیش از ۱۴۰ میلیون دالر، پرده برداشته است.
بر بنیاد گزارش این نهاد که در اپریل سال گذشته منتشر شده، از سال ۲۰۰۲ تا سال 2014 میلادی، دستِکم ۷۶۰ ملیون دالر از سوی امریکا به وزارت معارف افغانستان کُمک شده، اما از این میان بیشتر از ۱۴۰ میلیون دالر که در بخشهای مختلف ساختوساز مکتبها، ارتقای ظرفیت آموزگاران و چاپ کتاب کُمک شده، هیچ سندی از چگونگی مصرف این ارقام در دست نیست.
وزارت معارف بهعنوان یکی از نهادهای کلیدی دولت افغانستان، پس از بخشهای امنیتی و زیربنایی، ۱۳ درصد کُل بودجهی ملی این کشور را بهخود اختصاص داده که این رقم، سالانه بیش از ۵۰ ملیارد افغانی بودجهی عادی و توسعهیی این وزارت را شامل میشود.