یک روز پس از حمله داعش بر سفارت عراق در کابل، حوالی ساعت هشت سه شنبه شب، دو مهاجم انتحاری داخل مسجد جوادیه در منطقهی بکرآباد در شهر هرات در غرب افغانستان شده و نمازگزاران شیعه را هدف قرار دادند. این مهاجمان در آغاز نمازگزاران را هدف گلوله قرار داده و سپس خود را منفجر کردند.
جیلانی فرهاد، سخنگوی والی هرات به خبرنامه گفت که در این رویداد 29 تن کشته و 64 تن دیگر زخم برداشتهاند که 10 تن از این زخمیان در وضعیت وخیم به سر میبرند. او تاکید کرد که والی هرات به تمام ادارات امنیتی دستور داده تا عاملان این رویداد خونین را شناسایی کنند.
در همین حال ستاد بزرگداشت شهدای مسجد جوادیه در اعلامیهای گفته است که در حمله به این مسجد 36 تن کشته شدهاند.
داعش مسئولیت این حمله را بر عهده گرفته و ادعا کرده که در حمله به مسجد جوادیه در شهر هرات حدود 50 شیعه کشته و 80 تن دیگر زخمی شدهاند.
ISIL claim responsibility for suicide attack in Afghanistan's Herat that killed at least 29 Shia worshippers https://t.co/51qndJYytg pic.twitter.com/gRp0MNa8fk
— Al Jazeera Breaking News (@AJENews) August 2, 2017
این درحالی است که طالبان هرگونه دست داشتن در این حمله را رد و آنرا محکوم کردهاند. پیش از این طالبان دست داشتن در انفجار مقابل مسجد جامع هرات را نیز رد کرده بودند.
این پنجمین حمله مشابه است که تاکنون در هرات اتفاق افتاده است. نزدیک به دو ماه پیش یک رویداد انفجاری در مقابل مسجد جامع شهر هرات 6 کشته و 15 زخمی برجای گذاشت.
حملات هدفمند
حمله بر مسجد جوادیه، واکنشهای زیادی را برانگیخته است. این حمله از آن جهت که بهصورت هدفمند یک اقلیت مذهبی را در هرات هدف قرار داده، مورد توجه گسترده قرار گرفته است.
محمد محقق، معاون دوم ریاست اجرایی حکومت وحدت ملی ضمن محکومیت این حمله بهصورت تلویحی حکومت افغانستان را در اتخاذ تدابیر محافظتی از هزارهها و شیعیان مورد انتقاد قرار داده است. آقای محقق در باره طرح امنیتی سخن گفته که به اتفاق سرور دانش معاون دوم رییس جمهور برای امنیت مناطق مرکزی و شیعه نشین ارائه کرده اما جوابی از سوی شورای امنیت ملی افغانستان نشنیده است.
او نوشته که “… سکوت و بیتفاوتی در برابر سرنوشت و امنیت علما و امامان مساجد موجب گردید که انفجارات مرگبار دیگری واقع گردد.”
به گفتهی او مسجد امام محمد باقر واقع در پل باغ زبیده در ناحیه هفتم شهر هرات به تاریخ 13 جدی 1395، مسجد صاحبالزمان دروازه عراق در ناحیه هفتم شهر هرات به تاریخ 28 حمل 1396، مسجد بیبی خدیجه محله حاجی عباس در ناحیه نهم شهر هرات به تاریخ 22 ثور امسال و مسجد جامع هرات در مرکز شهر به تاریخ 16 جوزای امسال هدف حملات هدفمند قرار گرفته است. آقای محقق نوشته که در مجموع این پنج حمله حدود 59 تن کشته و 105 تن دیگر زخمی شدهاند.
محقق در پیام خود به حکومت پیشنهاد کرده که “طرح جامعتر حمایت امنیتى از مساجد و مراکز عمده دینى را در سراسر کشور تصویب و غرض حفظ جان ائمه جمعه و جماعات و مراکز دینى در برابر گروهکهاى تکفیرى بهمرحله اجرا بگذارند در غیر آن مردم در برابر هتک حرمت مساجد و قتل عام علماء و نمازگزاران، بیتفاوت نخواهند نشست و ممکن حرکتهاى اعتراضى وسیع مردمى راه بیافتد و آنگاه پایههاى لرزان این حکومت بیشتر از پیش متزلزل شده و ثبات امنیت ملى نیم بندى که وجود دارد، نیز آسیب خواهد دید.”
جنایت جنگی
کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان با محکومیت حمله بر مسجد جوادیه شهر هرات، گفته است که از افزایش حملات بر اماکن مقدس و افراد ملکی نگران است. این کمیسیون در اعلامیهای گفته است که حمله بر اماکن مقدس یک عمل غیرانسانی و غیرقانونی است که مغایر با احکام دین اسلام، قواعد حقوق بشردوستانه بینالمللی و قوانین ملی قرار دارد.
در این اعلامیه آمده است که “انجام و ادامه چنین حملات از مصادیق جرایم جنگی به شمار رفته و عاملین آن باید مورد پیگرد عدلی و قضایی قرار گیرند.”
کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان از دولت افغانستان، بهویژه نیروهای امنیتی این کشور خواسته است تا عاملان حمله بر مسجد جوادیه را هرچه زودتر شناسایی، مورد پیگرد عدلی قرار داده و در تأمین امنیت اماکن مقدس و شهروندان افغانستان تلاش کند.
تاکنون انگیزه و دلیل حمله بر مساجد، نمازگزاران و روحانیون مذهبی در هرات روشن نیست. اما بسیاریها به این باور اند که هدف از حمله بر این مکانها و هدف قرار دادن گروههای خاص قومی-مذهبی تلاشی است برای راهاندازی جنگهای مذهبی و فرقهای.
جنگ مذهبی
در ماه جوزای سال جاری یک مهاجم انتحاری خود را در مسجد الزهرا در غرب شهر کابل منفجر کرد که در آن 4 تن بهشمول یک سرباز پولیس کشته و 8 تن دیگر زخمی شدند.
در واکنش به این رویداد ارگ ریاست جمهوری افغانستان اعلام کرد که حمله بر گردهمآییهای سیاسی و مذهبی تلاشی است برای دامن زدن به تنشهای قومی و سیاسی در افغانستان. در اعلامیه ارگ آمده بود که تروریستان باید بدانند که با انجام اعمال خصمانه نمیتوانند به وحدت اقوام افغانستان در روندهای سیاسی و مذهبی آسیب وارد کنند.
اکنون و پس از حمله بر مسجد جوادیه در شهر هرات، ارگ ریاست جمهوری افغانستان بار دیگر با محکومیت این حمله گفته است که “افغانستان الگویی برای همزیستی مسالمتآمیز مذهبی میباشد، مردم مسلمان افغانستان و پیروان مذاهب همیشه در کنار هم زندگی کرده و تروریستان نمیتوانند با این گونه اعمال جنایتکارانه شان در میان مردم ما تفرقه مذهبی ایجاد نمایند.”
پس از وقوع حملات انتحاری و انفجاری در مساجد هرات، بسیاریها استدلال کردند که حمله بر اماکن دینی-مذهبی تلاشی برای روشن کردن آتش جنگ فرقهای و مذهبی در این ولایت است.
یوناما یا هیأت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان نیز حمله بر مسجد جوادیه را محکوم کرده و گفته است که این حمله عمدی بر نمازگزاران غیرنظامی بههیچوجه موجه نمیباشد.
تدامیچی یاماماتو، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل برای افغانستان گفته است که “نیت عاملان این حمله در خصوص هراسافگنی و شعلهور ساختن خشونت در برابر یک گروه خاص عمل زشت بوده و مسئولین آن باید به کیفر برسند.”
براساس معلومات یوناما، حمله شب گذشته در هرات پنجمین حمله در سال جاری است که نمازگزاران شیعه را هدف قرار میدهد. در این حملات دستکم 44 غیرنظامی کشته و 88 تن دیگر زخمی شدهاند. از این میان چهار حمله در هرات و یک حمله در کابل صورت گرفته است.
یوناما با نشر اعلامیهای گفته است “با در نظرداشت سطح تهدیداتی که متوجه مردم هست، ایجاب میکند تا مسئولین، امنیت عبادتگاهها، اجتماعات عبادتکنندگان و مراسم مذهبی را تامین نمایند.»
در همین حال محمد اسماعیل خان، عضو ارشد حزب جمعیت اسلامی افغانستان و از بزرگان ولایت هرات نیز در پیامی گفته است که “این حمله و حملاتی از این دست هدفی ندارد جز ایجاد تفرقه مذهبی در بین مردم شرافتمند هرات، مردمی که در طول تاریخ خود در کنار هم در صلح، صفا و صمیمیت زندگی نمودند.”
اما او تاکید کرد که تفرقه مذهبی در هرات جایی نخواهد داشت و شهروندان هراتی آگاهی لازم برای این که در دام این موضوع نیفتد دارند.
جیلانی فرهاد، سخنگوی والی هرات نیز میگوید دشمنان افغانستان، با راهاندازی این حملات تلاش میکنند وحدت و همبستگی مردم را در هرات برهم بزنند. به گفتهی او زمینه درگیریها و اختلافات فرقهای در هرات مساعد نیست و پیروان مذاهب مختلف اسلامی در این ولایت، در کنار هم برادروار زندگی میکنند و پیوندهای خونی دارند.
او گفت که “… به هیچ عنوان این سوال وجود ندارد که درگیریهای فرقهای در هرات دامن بخورد. در عین حال مردم درک کردهاند که دشمن با راهاندازی چنین حملات میخواهد وحدت و همدلی مردم را آسیب بزند.”
پیش از این نیز باشندگان ولایت هرات گفته بودند که افغانستان سرزمین جنگهای مذهبی نیست. آنان گفته بودند که حملات هدفمندی که بهنام داعش و طالب بر مساجد هرات صورت میگیرد، نمیتواند اختلافات مذهبی را دامن بزند و جامعه را به سمت جنگ فرقهای بکشاند.
شب گذشته و امروز نیز بسیاری از کاربران شبکههای اجتماعی نوشتهاند که راهاندازی حملات تروریستی در مساجد شهر هرات نمیتواند جنگ مذهبی را دامن زند بلکه این موضوع باعث اتحاد بیشتر پیروان مذاهب چندگانه اسلامی میشود.
ناهید فرید، نماینده هرات در مجلس نمایندگان افغانستان در صفحه فیسبوک خود نوشته است که “کار از محکوم کردن این اعمال غیرانسانی گذشته اما تاریخ نشان داده که هیچ عامل بیگانه و مزدوری نتوانسته صف اتحاد مردم ما را بشکند. ما در روزهای سخت به همدیگر خون میدهیم و در روزهای خوش، شادیهای خود را با هم تقسیم میکنیم. مردم ما با همان مشتهای متحد بر دهان عاملان این حملات بزدلانه و حامیان شان خواهند زد.”
هرات در غرب افغانستان به لحاظ تاریخی یکی از شهرهای فرهنگی این کشور است. این شهر در گذشتههای دور مرکز فرهنگ، هنر و تمدن جغرافیای بزرگی بوده است. در حال حاضر پیروان دو مذهب اسلامی در آن زندگی میکنند.
مکاتب کفری
مقامها در دولت افغانستان همواره گفتهاند که حملات انتحاری و انفجاری خلاف آموزههای دین اسلام بوده و هیچ گونه جواز شرعی ندارد.
قاضی نذیر احمد حنفی، نماینده مردم هرات در مجلس نمایندگان افغانستان گفت مکاتب کفری و الحادی پشت سر انتحار اند و با راهاندازی چنین حملاتی ثابت میسازند که ضد اسلام و مسلمان قرار دارند.
آقای حنفی در گفتوگو با خبرنامه گفت که “… طالب هم که این مسأله را انکار میکند، در هزارها بار در هزارها منطقه اعتراف کردهاند که جنایاتی را انجام دادهاند. حالا که انکار میکنند یک چیز دیگر است ورنه دریشی انتحار، دریشی طالب، دریشی داعش، دریشی القاعده و ابلیس یک چیز است.”
به گفتهی این عضو مجلس نمایندگان افغانستان، پیروان اهل تشیع و اهل سنت در هرات همه باهم در کنار هم زندگی میکنند و در کنار همدیگر قرار دارند. او گفت که “… هرچند که اینها کاری خواسته باشند برای اختلاف ایجاد کنند، نمیتوانند.”
پیامد شکست داعش
در ماه سرطان سال جاری حیدر عبادی، نخست وزیر عراق رسماً پیروزی نیروهای عراقی در شهر موصل علیه گروه داعش و شکست و فروپاشی داعش را اعلام کرد. چند هفته پیش فرزدق زهیرالغلای، سفیر عراق در افغانستان نیز آزادی موصل از نزد داعش را یک دستاورد بزرگ در کار مبارزه با هراسافگنی در جهان خواند و گفت داعش در هر کشوری که حضور داشته باشد، دشمن مشترک همه است.
هرچند او این را رد کرد که جنگجویان شکست خورده داعش از عراق به افغانستان بیایند اما بسیاریها نگران اند و هدف قرار دادن مساجد شیعیان در افغانستان را پیامد شکست داعش در عراق میدانند.
حسیب عمار، رسانهگر و آگاه امور خاورمیانه در فیسبوک خود نوشته است که “اگر بپذیریم که داعش در پشت هدف قرار دادن مساجد شیعیان در افغانستان است، میتواند پیامد مستقیم شکست داعش در عراق و ضربات محکمی که در سوریه به آن وارد میشود، باشد.”
به گفتهی آقای عمار “این بیم از همان ابتدا میرفت که افراد داعش با استفاده از احساسات ساده مذهبی مردم در کشوری که حکومت آن به معیارهای بینالمللی ناکام خوانده میشود، به افغانستان رخنه خواهد کرد.”
هرچند مقامهای دولت افغانستان بارها گفتهاند که داعش در افغانستان نمیتواند یک خطر جدی باشد، اما به باور حسیب عمار وقتی حکومت افغانستان راهبردی برای مبارزه این گروه یا طالبان در دست ندارد، خوف آن میرود که داعش به مناطق بیشتری در افغانستان نفوذ کند.
او افزوده است که “حمله به مساجد شیعیان کاملاً هدفمند به نظر میرسد؛ ایجاد تفرقهی دینی. تا امروز تلاش برای دامن زدن اختلافات در افغانستان براساس دین و مذهب، به ناکامی انجامیده. اما ادامه بیبرنامگی حکومت افغانستان میتواند زمینه گسترش نفوذ گروههای- مسلح و غیرمسلح- را که شیعیان را کافر میپندارند، فراهم کند.”
داعش در افغانستان که خود را شاخه خراسان این گروه میخواند، بار اول در ولایت شرقی ننگرهار به فعالیت آغاز کرد و برای نیروهای افغان تبدیل به یک چالش بزرگ شد. سه ماه پیش امریکا در عملیاتی بزرگترین بمب غیرهستهای خود موسوم به «مادر تمام بمبها» را برای سرکوب داعش در ننگرهار استفاده کرد.
از سوی دیگر نیروهای نظامی امریکا در افغانستان نیز از کشته شدن چهار فرمانده ارشد این گروه در ولایت شرقی کنر خبر داده است. ناتو روز یکشنبه، 8 اسد، گفت که در حمله چند هفته پیش که در آن ابوسعید، رهبر داعش در افغانستان کشته شد، شیخ ضیاءلله (امیر مذهبی داعش)، مولوی حبیب (فرمانده ارشد ولسوالی وتهپور کنر)، حاجی شیرالله (فرمانده داعش و از فرماندهان پیشین حزب اسلامی گلبدین حکمتیار) و اسدالله (عضو ارشد شورای داعش و یکی از نزدیکان ابو سعید) نیز کشته شدهاند.
ضعف استخباراتی
پس از وقوع هر رویدادی در افغانستان، بسیاریها این سوال را مطرح میکنند که چگونه حملهای به این بزرگی صورت گرفت و چگونه مهاجمان توانستند خود را به هدف برسانند.
محمد اسماعیل خان نیز در پیام خود گفته است که “حمله به مسجد جوادیه در شهر هرات یک بار دیگر ناکارآمدی نهادهای کشفی، استخباراتی و امنیتی را به نمایش میگذارد و ایجاب اصلاحات وسیع و گسترده را مینماند.”
قاضی نذیر احمد حنیفی نیز تاکید میکند که بخش استخبارات نه تنها ضعف عملی دارد بلکه هیچ نیست. به گفتهی او “لااقل از این انتحاریها چند فیصدی را که باید مهار کنند. اطلاعات ریاست امنیت باید مهار کند، انتحاری گرفته شود، دستگیر شود.”
اما وزارت داخله افغانستان ضعف استخباراتی پولیس را تایید نمیکند و میگوید پولیس و نهادهای کشفی و استخباراتی تلاشهای خود را انجام میدهند.
جیلانی فرهاد، سخنگوی والی هرات نیز گفت که “برای پیشگیری از حملات مشابه در آینده با بورد مشورتی از علما صحبت شده، تدابیر از سوی نهادهای مردمی روی دست گرفته شده، یک کمیته خاص ایجاد شده که موضوعات را بهصورت منظم پیگیری میکنند و تدابیر در سطح مساجد از سوی نیروهای امنیتی و کمیته مردمی روی دست گرفته شده است.”
اعتراض باشندگان هرات
عصر روز گذشته هزاران تن از شهروندان هراتی جهت همدردی با خانوادههای شهدا و مجروحان و اعتراض به این رویداد هولناک در چهارراه بکرآباد گردهم آمده تظاهرات کردند.
براساس اطلاعیه ستاد بزرگداشت از شهدای مسجد جوادیه، در پایان این تجمع تشیع جنازه شهدا بهصورت جمعی به جانب زیارت سلطان میر عبدالواحید شهید برگزار شده است.
این ستاد همچنان از تمام اصناف و بازاریان شهر هرات خواسته بود که جهت همدردی با بازماندگان قربانیان این رویداد دکانهای خود را ببندند. براساس درخواست این ستاد، شمار زیادی از بازاریان هرات مغازههای شان را روز گذشته بسته بودند.