پس از فروپاشی امارت اسلامی طالبان شماری از چهره‌های مقاومت بر ضد این گروه تبدیل به مردان قدرتمندی دست‌کم در شمال افغانستان شدند. بخش‌های مختلف افغانستان تبدیل به قلمرو این فرماندهان ضد طالبان گردید و در یک مورد براساس گزارش سازمان ملل متحد، عوارض گمرکی بندر حیدرتان بین فرماندهان رقیب تقسیم می‌شد. در این میان، سهم عطا محمد نور 50 درصد، عبدالرشید دوستم 37 درصد و محمد محقق 12 درصد بوده است. به روایت دولت شبکه‌ای، در منازعات خشونت‌باری که بین عطا محمد نور، دوستم و محقق در سال 2003 در گرفت، عطا محمد نور به‌عنوان مرد قدرتمند و بلامنازع ولایت بلخ تبارز کرد.
این سه مرد قدرتمند شمال در زمان حاکمیت 14 ساله حامد کرزی پایگاه وسیع مردمی برای شان ایجاد کرده و تبدیل به پایه‌های حکومت گردیدند و در چندین انتخابات ریاست جمهوری گذشته به‌عنوان تعیین کنندگان رهبران آینده سیاسی دولت افغانستان نقش بازی کردند. نور، دوستم و محقق در این مدت هرازگاهی ائتلاف و اختلاف نیز باهم داشته‌اند. آخرین مورد آنان در کنار احمد ضیا مسعود در قالب “ائتلاف انتخاباتی” ظاهر شدند؛ ائتلافی که در انتخابات ریاست جمهوری 2014 از هم پاشید و هر یک به راه جداگانه‌ای رفتند.
اما آن ائتلاف‌های ناپایدار در دوران کسی رقم می‌خورد که به شکست ائتلاف‌ها و بازی بزرگ شهرت دارد؛ حامد کرزی رییس جمهور پیشین افغانستان. آقای کرزی یکی از موفق‌ترین بازیگران سیاسی افغانستان پنداشته می‌شود که در دوران او هیچگاهی به لحاظ درونی دولتش با بحران سیاسی ناشی از مخالفت‌ها و ائتلاف‌های بزرگ سیاست‌مداران رقیبش مواجه نشده بود.
اما پس از انتخابات ریاست جمهوری 2014 افغانستان، نور، دوستم و محقق بار دیگر در حکومت وحدت ملی سهیم شدند. دوستم سمت معاونت نخست ریاست جمهوری، محقق سمت معاونت دوم ریاست اجرایی و عطا محمد نور سمت ولایت بلخ را برعهده گرفتند.
اندکی از این مشارکت قدرت نگذشته بود که اختلافات این سیاسیون با اشرف غنی بر سر نوع مدیریت قدرت بالا گرفت. شیوه مدیریت آقای غنی در زمان وزارت مالیه افغانستان و ریاست دانشگاه کابل نیز حاشیه‌های فراوان‌تر از متن داشت. همین امر، در زمان ریاست جمهوری او بیشتر بر سر زبان‌ها افتاد و اکنون کار تا جایی رسیده که مدیران ارشد قدرت سیاسی افغانستان به‌عنوان شرکای رییس جمهور در مقابل او قدعلم کرده و از آنچه که انحصارگرایی او می‌نامند، به ستوه آمده‌اند.
براساس موافقت‌نامه تشکیل حکومت وحدت ملی، قدرت میان دو تیم انتخاباتی “تحول و تداوم” به رهبری محمد اشرف غنی و “اصلاحات و همگرایی” به رهبری عبدالله عبدالله به‌صورت مساویانه تقسیم شده است. اما پس از دو سال از عمر این حکومت، اکنون چهره‌های برجسته‌ی هر دو تیم، در برابر رییس جمهور غنی ایستاده و او را به انحصارگرایی متهم می‌کنند. در ظاهر همین امر باعث شده است رهبران حزب جمعیت اسلامی افغانستان، حزب جنبش ملی افغانستان و حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان در پی ایجاد ائتلاف جدید در مقابل ریاست جمهوری برآیند.
عطا محمد نور و محمد محقق ظاهراً برای شرکت در جشن نامزدی باتور دوستم، پسر ارشد جنرال دوستم به آنکارا رفته‌اند و در حاشیه این جشن، با جنرال دوستم دیدارهای جداگانه داشته‌اند. در این میان محمد محقق در فیسبوک خود پیام غیرمستقیم در باره شکل‌گیری گردهم‌آیی دوستان سابقش داشته و نوشته است که “اندک اندک جمع یاران می‌رسد/ از برای دفع دونان می‌رسند/ این وطن از درد نفرت خسته است/ از بر این درد درمان می‌رسند.” اما آنچه حضور این افراد را در ترکیه برجسته می‌سازد، دیدار صلاح‌الدین ربانی، وزیر خارجه افغانستان و رییس جمعیت اسلامی افغانستان با جنرال دوستم است.
مشکلات امنیتی
پس از این دیدارها در ترکیه، معاونیت اول ریاست جمهوری افغانستان در خبرنامه‌ای نوشته است که جنرال دوستم، معاون اول ریاست جمهوری با محمد محقق، معاون دوم ریاست اجرایی و عطا محمد نور والی بلخ در حاشیه جشن نامزدی باتور دوستم روی اوضاع در ولایات کشور از جمله شهر کابل و ولایات شمال بحث و گفت‌وگو کرده‌اند.
براساس این خبرنامه، بازنگری برنامه‌های امنیتی در پایتخت و چگونگی وضعیت امنیتی در ولایات شمال با توجه به رخدادهای اخیر در این مناطق ریشه‌یابی شده و تاکید شده است تا نیروهای امنیتی افغانستان در این زمینه تدابیر جدید و سازنده‌ای را در پیش بگیرند.
این سه مقام حکومت وحدت ملی از نفوذ داعش در شمال افغانستان ابراز نگرانی کرده و گفته‌اند که باید روند سرکوب این نیروهای به تعبیر آنها “خون آشام” در سرتاسر این کشور سرعت یابد و پیش از آن‌که دامنه نفوذ آنان گسترده شود، در نطفه خنثا شوند.
پیش از این نیز عطا محمد نور از حضور گروه داعش در شمال افغانستان هشدار داده بود. او در ماه ثور سال جاری گفته بود احتمال تبدیل شمال افغانستان به سوریه دوم وجود دارد.
به نظر می‌رسد بحث‌های این رهبران فراتر از مشکلات امنیتی در کابل و شمال افغانستان بوده است. سه رهبر هریک از نداشتن صلاحیت در حکومت وحدت ملی شاکی اند و می‌گویند سهم آن‌چنانی که باید، در حکومت ندارند. پیشتر عطا محمد نور در مذاکراتی با ارگ ریاست جمهوری خواستار گرفتن سهم بیشتر برای حزب جمعیت اسلامی افغانستان شده و جنرال دوستم نیز بارها از نداشتن صلاحیت سخن زده بود. در این میان اما محمد محقق به تازگی سکوتش را شکسته و از نزدیک شدن حکومت وحدت ملی به مرز فروپاشی سخن می‌زند.
بشیر احمد ته‌ینج، سخنگوی حزب جنبش ملی افغانستان در مورد نشست دوستم، نور و محقق نوشته است که “ما در پی براندازی نظام نیستیم، وضعیت بحرانی موجود برای ما و ملت ما قابل قبول نیست. بهبود در افغانستان زمانی به میان می‌آید که دولت‌مردان صداقت کنند نه توطئه.”
چالش‌های بزرگ
جنرال عطا محمد نور در صفحه رسمی فیسبوک خود نوشته است که با جنرال دوستم و محمد محقق در ترکیه دیدارهای جداگانه و مشترک داشته است.
به گفته‌ی او “در دیدار سه جانبه، وضعیت عمومی کشور مورد بحث قرار گرفت، شکنندگی اوضاع شمال، مشکلات حکومت‌داری، گسترش ناامنی، فساد، بی‌عدالتی و خودکامگی به‌عنوان چالش‌های بزرگ و عوامل آفرینش بحران خوانده شد و بر آوردن اصلاحات در حکومت تاکید صورت گرفت.”
پیش از این نیز عطا محمد نور در انتقاد از حکومت سخن زده است. او در نماز عید سعید فطر از فساد گسترده، ناامنی و بی‌ثباتی در افغانستان به شدت انتقاد کرد و “ناامنی‌های اخیر را ضعف گسترده و غیرقابل انکار در نهادهای امنیتی و کشفی خواند.”
به گفته‌ی رییس شورای اجرایی جمعیت اسلامی افغانستان راه بیرون رفت از وضعیت موجود در این کشور، وسعت بخشیدن حکومت، حضور فعال و گسترده احزاب و شخصیت‌های سیاسی در تصمیم‌گیری‌های ملی، حضور متعادل اقوام در حکومت و احترام و رعایت آزادی‌های مدنی و بیان، دموکراسی و مردم‌سالاری می‌باشد.
سال گذشته جنرال عطا محمد نور چندین بار از بلخ به کابل آمد و با ارگ ریاست جمهوری بر سر تقسیم قدرت مذاکره کرد. او در مذاکراتش از جمله خواهان 15 ولایت، 30 سفارت‌خانه و 15 سناتور انتصابی برای جمعیت اسلامی افغانستان شده بود.
افزون بر این و به دنبال وقوع چندین رویداد خونین از جمله حملات انتحاری بر مراسم جنازه‌ای که در آن اکثراً رهبران جمعیت اسلامی حضور داشتند، صلاح‌الدین ربانی، رییس جمعیت اسلامی افغانستان در یک نشست خبری خواهان برکناری حنیف اتمر، مشاور امنیت ملی و سران نهادهای امنیتی افغانستان و همچنان اجرای کامل توافق‌نامه حکومت وحدت ملی شد.
اکنون والی بلخ نیز هشدار می‌دهد که عدم توجه به این مسایل افغانستان را دچار بحران می‌سازد و اگر خواسته‌های مردم و جمعیت اسلامی عملی نشود، حرکت‌های مدنی وسیعی را تا رسیدن به خواسته‌های خود راه‌اندازی می‌کنند.
انحصارگرایی قدرت
محمد محقق، معاون دوم ریاست اجرایی و رهبر حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان نیز به تازگی در انتقاد از اشرف غنی سخن زده است. او که پس از تشکیل حکومت وحدت ملی بارها در شرایط دشوار اشرف غنی و حکومت وحدت ملی را در برابر آبروی خود حفظ نموده، اکنون رییس جمهور را به “انحصارگرایی قدرت” متهم می‌سازد.
محمد محقق در پیام عیدی خود گفته است دشمنان افغانستان هستی مردم این کشور را به نابودی تهدید می‌کنند و مقامات بلند پایه و سیاستگذاران اصلی نظام افغانستان با عملکرد حساب ناشده‌ی شان روند انهدام نظام نوپای اسلامی مردم‌سالار این کشور را تسریع می‌نمایند.
آقای محقق در پیام خود نوشته است که”امروز انحصارگرايى قدرت، تهاجم تبليغاتى يكجانبه و عاقبت نيانديشانه عليه شخصيت‌هاى ملى و جهادى، اعمال تبعيض‌هاى گوناگون، متمركزسازى قدرت، سياست و اقتصاد در دست يك حلقه خاص و روى آوردن به هيولاى وانفساى جمع ثروت و حرص مال اندوزى و سرانجام پشت پا زدن به توافقات چارچوب حكومت وحدت ملى، كمر ملت را شكسته و شيرازه وحدت ملى را در آستانه فروپاشى قرار داده است.”
او می‌افزاید که “دو سه تا ابروزیر که به راس هرم قدرت نزدیک اند، اختیارات همه وزارتخانه‌ها را دارند و دیگر وزیران در وزارت خود هم صلاحیت ندارند… تقرر برخى از اقوام در وزارتخانه‌ها و ادارات جزء جرايم سنگين چون قتل، اختطاف و اختلاس به‌حساب مي‌رود، تعقيب آن از طريق اداره مبارزه باجرايم سنگين انجام شده در صورت اثبات موجب انفصال از خدمت مي‌شود.”
او هشدار می‌دهد که اگر حکومت به تلاش‌های خود برای پایمال نمودن حق حداقل نیمی از جامعه افغانی، تیم اصلاحات و همگرایی در مجموع و تحقیر و توهین حیثیت جامعه هزاره و شیعه پایان ندهد، تمام راه‌های معقول و مدنی را برای گرفتن حق مردم و اعاده حیثیت وزیران، معینان و روسایی که او آنان را “نگون‌بخت شده مردم” تعریف می‌کند، مورد بررسی قرار می‌دهد و مسئولیت هرگونه نابسامانی به گفته آقای محقق به دوش آنچه که او آن را حلقه انحصار قدرت و ثروت می‌داند، می‌باشد.
استبداد اشرف غنی
جنرال عبدالرشید دوستم، معاون نخست ریاست جمهوری که در حال حاضر در ترکیه برای درمان به سر می‌برد، نیز بارها از محمد اشرف غنی انتقاد کرده است. او ادعا دارد که صلاحیت‌هایش از او، گرفته شده است. آقای دوستم در ماه سنبله سال گذشته در جمع هوادارانش گفت که رییس جمهور 9 کمیسیون را شخصاً اداره می‌کند، ولسوال، فرمانده پولیس و فرمانده حوزه همه را باید رییس جمهور تعیین و امضا کند و این عادلانه نیست.
آقای دوستم گفت که براساس قانون، ریاست کمیته امنیتی شورای وزیران مربوط معاون نخست می‌باشد ولی این وظیفه هم به شورای امنیت سپرده شده است.
اما به دنبال این مسائل و انتقادات، جنرال دوستم در مسأله‌ی دیگری زمین‌گیر شده و تقریباً از بازی قدرت در افغانستان بیرون گردیده است. او متهم به آزار جنسی احمد ایشچی، معاون پیشین حزب جنبش ملی است. پرونده ایشچی تا آن‌جا برای جنرال دوستم دردسر ساز شد که نیروهای ویژه پولیس محل اقامتش‌اش را محاصره کردند و رولا غنی، بانوی نخست افغانستان نیز در یک مصاحبه‌ای از حصر خانگی او سخن گفت.
با توجه به آنچه گفته آمد، حکومت اشرف غنی در کنار مخالفت‌های پیشین از طرف گروه‌های خارج از حکومت وحدت ملی، با رویارویی طیف بزرگ قدرتمند دیگر در درون حکومت مواجه شده است. پیش از این جنبش روشنایی در برابر آنچه که تعبیض می‌نامند شکل گرفته و چالش بزرگ اشرف غنی در داخل و خارج از افغانستان بوده است. نیروهای دیگر نظیر شورای حراست و ثبات که مردان قدرتمند افغان آن را ایجاد و اداره می‌کنند نیز در کنار شماری دیگر از جبهات سیاسی در مخالفت با آقای غنی و تیم او در حکومت وحدت ملی قرار داشته‌اند.
این وضعیت همزمان با شورشگری روزافزون در سراسر افغانستان شکل گرفته که در آن حدود 20 گروه تروریستی دخیل می‌باشند. با توجه به وخامت اوضاع امنیتی و نارضایتی‌های شکل گرفته ناشی از این وضعیت در درون شهروندان افغان، که برآیند آن در تازه‌ترین مورد جنبش رستاخیز تغییر می‌باشد، اکنون به نظر می‌رسد در کنار بحران ناامنی، وضعیت وخیم‌تری که حکایت از شکنندگی گسترده در کابل دارد شکل گرفته است: بحران سیاسی.
“ارگ جای استبداد نیست”
درحالی که نارضایتی‌های گسترده از مدیریت سیاسی اشرف غنی تا سرحد قدرتمندترین پایه‌های این حکومت پیش رفته، رییس جمهور اما ارگ ریاست جمهوری را مکان مردم‌سالاری و خانه مشترک مردم خوانده و می‌گوید ارگ جای استبداد نیست. آقای غنی در دیدار با شماری از استادان دانشگاه و دانشجویان گفته است “افغانستان به تقسیم آباد نمی‌شود بلکه به وحدت ساخته می‌شود زیرا این کشور واحد و خانه مشترک همه افغان‌ها است و عزت ما در اتحاد و مساوات هر افغان است.”
رییس جمهور افغانستان در این دیدار تاکید کرده که “از بحران بیرون می‌شویم و این افغان‌ها هستند که به همت خود، درد را به فرصت بدل کردند.”
در همین حال شاه‌حسین مرتضوی، سرپرست دفتر سخنگوی ریاست جمهوری می‌گوید در کابینه، شورای امنیت و ده شورا در ارگ به‌شمول رهبران حکومت وحدت ملی، وزرا و روسای مستقل حضور دارند و یک فرد در هیچ موضوعی تصمیم‌گیرنده نیست. رییس جمهور صرفاً نقش رهبری کننده و جمع‌بندی کننده را دارد.
آقای مرتضوی در این مدت که جو سیاسی به شدت ملتهب است، با پیام‌های غیرمستقیم که برخی از کاربران فیسبوک آنها را غیرسازنده می‌خوانند، در فیسبوک خود نوشته است که “كار استراتژيك نيازمند پلان استراتژيك است. حركت‌هاي موسمي و فصلي نشان دهنده فقدان نگاه راهبردي در عرصه سياست مي‌باشد.”
با همه اما و اگرهایی که نسبت به آینده این تحرکات شبه ائتلافی بین سه رهبر قدرتمند شمال افغانستان وجود دارد، اما به نظر می‌رسد فضای سیاسی افغانستان به حالت بحرانی‌تری در حال گذار است. رهبران جمعیت، جنبش و وحدت مردم در نشست سه جانبه شان از نشست رسمی و برنامه‌هایی آینده‌ای در افغانستان خبر داده و گفته‌اند “نباید فرصت را از دست بدهیم و اتحاد جریان‌ها و شخصیت‌های تاثیرگذار یک ضرورت است.” این موضوع نشان می‌دهد که ریزش نیروهای سیاسی از حکومت وحدت ملی میزان مقبولیت اجتماعی حداقلی و مشروعیت سیاسی نیم‌بند موجود آن را به شدت متاثر می‌سازد و دست‌کم شانس موفقیت برنامه‌های اصلاحی این حکومت را نیز کم رنگ می‌نماید.
افزودن دیدگاه