پنجاه و چهار سال پیش از امروز برای نخستین بار پروژهیی پیشنهاد گردید تا کابل پایتخت را به ولایت هرات در غرب افغانستان وصل کند. در سال 1342 خورشیدی زمانیکه آلمانیها خواستند این پروژه را تمویل کنند، این نام آن را در مدارک دولتی سرک گردن دیوار نهادند. از این پروژه بهعنوان یکی از بزرگترین پروژههای اقتصادی افغانستان یاد میشود.
کلید گردن دیوار
در مورد تاریخچهی این پروژه گزارشی در دست نیست و وزارت فواید عامه افغانستان نیز در این زمینه معلومات ارایه نکرده است. اما یادداشتهای شماری از نویسندگان نشان میدهد که در سال 1342 خورشیدی پس از آنکه آلمانیها خواستند این پروژه را تمویل کرده و هرات را از مسیر ولایتهای غور، بامیان و میدان وردک به کابل وصل کنند، حلقاتی در دربار محمد ظاهرشاه، پادشاه سابق افغانستان به مخالفت برخواستند.
بنابه نوشتهی محمد سرور جوادی، عضو پیشین مجلس نمایندگان افغانستان این حلقات باعث شد مسیر شاهراه کابل-هرات از ولایتهای مرکزی تغییر و به سمت شرق و جنوب افغانستان کشانده شود. “جاده کابل-هرات که اکنون ولایتهای میدان وردک، غزنی، قندهار، زابل، نیمروز، فراه و هرات را در نوردیده به مرزهای غربی کشور میرسد، در واقع پروژه تغییر یافته گردن دیوال است.”
او نوشته است وقتی مسیر سرک گردن دیوال از ولایتهای مرکزی افغانستان به شرق و جنوب تغییر یافت، آلمانیها این پروژه را تمویل نکردند و در عوض ایالات متحده امریکا در رقابت با روسیه که در آن زمان شاهراه کابل-شمال را از مسیر سالنگ اعمار میکرد، به تمویل این پروژه اقدام کرد و شاهراه کنونی کابل-هرات ساخته شد.
چهار سال بعد از طرح این پروژه، برای نخستینبار پادشاه سابق افغانستان در یک سفر تاریخی به ولایتهای مرکزی این کشور رفت. او با خواسته عمومی مردم ولایتهای مرکزی مواجه شد: اعمار سرک برای رسیدن به ولایتهای مرکزی. مردم این مناطق از محمد ظاهرشاه خواستند فرمان اعمار سرک گردن دیوال را امضا کند و آنان را به آرزوی دیرینهی شان برساند. شاه افغانستان وعده سپرد تا این پروژه احیا شود.
آقای جوادی نوشته است که “در همان سال این پروژه مجدداً شامل اسناد رسمی دولت گردیده و از سال 1355 کار زیربنایی آن آغاز و تا زمان کودتای کمونیستها الی کوتل ملا یعقوب قسمت زیادی از کارهای زیربنایی این پروژه تمام شده بود.”
پس از کودتای کمونیستی در افغانستان تا سال 1385، دوره حکومت حامد کرزی رییس جمهور پیشین افغانستان، از پروژه گردن دیوال خبری در دست نیست و از این پروژه یادی نمیشد. پس از سال 1385 شماری از نمایندگان ولایتهای مرکزی از حامد کرزی خواستند تا کار این پروژه آغاز گردد.
محمد سرور جوادی مینویسد که “… در یکی دو جلسه کارشناسی و بحثهای تخصصی روی آن تصمیم گرفته شود که سرانجام در بهار همان سال پیشنهادی از سوی 7 تن اعضای این گروه (گروه مجمع سیاسی راه نو) امضاء وآقای کرزی حکمی را در پای آن صادر نمود” … “ملاحضه شد پیشنهاد اعضای ولسی جرگه منظور است، وزارت فواید عامه بهطور عاجل جهت سروی و دیزاین آن جهت برآورد بودجه ساخت اقدام و وزارت مالیه برای تمویل آن سه میلیون دلار تامین نماید (متن فرمان رییس جمهور کرزی).”
آقای جوادی که در آن زمان نماینده مردم بامیان در مجلس نمایندگان بود، میافزاید که پس از آن شماری از نمایندگان ولایتهای میدان وردک، بامیان، دایکندی، غور، بادغیس و هرات طی نشستهایی با محمد کریم و حامد کرزی تاکید کردند که این پروژه شامل بودجه ملی شود و سرانجام به تاریخ 24 عقرب سال 1385 حکم شماره 3296 از سوی رییس جمهور کرزی صادر شد.
رییس جمهور پیشین افغانستان در جواب درخواستی این نمایندگان به وزارت فواید عامه افغانستان هدایت میدهد تا “پروژه احداث و اسفالت سرک بهسود (1)، غور و هرات را شامل پلان سال 1386 آن وزارت بسازد و کار آن را در سال آینده آغاز نماید.”
وزارت مالیه افغانستان در آن زمان در سند بودجه سال 1386 خورشیدی 3 میلیون دالر را برای سروی و دیزاین این پروژه در نظر میگیرد و وزیر فواید عامه وقت افغانستان خواهان مهلت میشود تا بتواند با فرصت بیشتر و کیفیت بهتر این پروژه را طراحی کند. این مهلت سه سال زمان میبرد و سرانجام در بودجه سال مالی 1389 وزارت مالیه 20 میلیون دالر امریکایی برای ساخت این پروژه از منابع ملی افغانستان در نظر میگیرد.
پس از آن سرک گردن دیوال در سالهای 2009 (1388) الی 2010 (1389) برای بار اول از طرف وزارت فواید عامه افغانستان و وزارت مالیه این کشور به کمک دو شرکت خارجی سروی و نقشهی آن دیزاین میشود.
براساس معلوماتی که وزارت فواید عامه افغانستان در اختیار خبرنامه قرار داده، این پروژه 380 کیلومتر از سمت گردن دیوال تا چغچران ولایت غور توسط شرکت استرالیایی SEMEC سروی و دیزاین شده است. قسمت دوم آن 338 کیلومتر از سمت ولایت هرات تا ولایت غور توسط شرکت ترکی اومیگا (OMEGA) سروی و دیزاین شده است.
اعمار کامل سرک گردن دیوال حدود 360 تا 400 میلیون دالر امریکایی هزینه میبرد.
مسیر گردن دیوال
گردن دیوال منطقهیی است در ولسوالی حصه دوم بهسود در ولایت میدان وردک و سرک گردن دیوال از مسیر کوتل اونی و ولسوالی بهسود در ولایت میدان وردک، ولسوالی پنجاب ولایت بامیان، ولسوالی دولتیار ولایت غور، کوتل سرخون، ولسوالی چشت شریف و اوبی در ولایت هرات میگذرد.
گردن دیوال کوه و کوتلهای زیادی را طی میکند. یکی از کوتلهای مشهور آن ملا یعقوب، در ولایت بامیان، نام دارد. در کنار این، سرک گردن دیوال رودخانههای زیادی را نیز پشت سر میگذارد تا به هرات میرسد. در مسیر این سرک دو دریای مشهور افغانستان، دریای هلمند و دریای هریرود، قرار دارد.
این سرک بیش از 700 کیلومتر طول دارد و فاصله میان کابل و هرات را حدود 500 کیلومتر کوتاهتر میسازد. بدنه این سرک 10 متر و عبوری آن که اسفالت میشود، 7 متر میباشد.
برخورد قومی
بیش از پنجاه سال از طرح پروژه شاهراه گردن دیوال میگذرد. اما هنوز اعمار این پروژه یک رویای بزرگ برای مردم ولایتهای مرکزی افغانستان است. در آغاز شماری از مخالفتهای موجود در دربار ظاهرشاه سبب شد مسیر این پروژه تغییر کند. در حال حاضر نیز اعمار این سرک خالی از مشکلات نیست.
شماری میگویند دولت افغانستان با این پروژه برخورد سیاسی میکند و دوست ندارد این پروژه تکمیل شود. این گروه باور دارد که اعمار سرک گردن دیوال بخشی از محرومیت مردمان مناطق مرکزی را رفع میسازد و آنان را با مراکز آموزشی و بهداشتی، شهرها و از همه مهمتر کابل پایتخت افغانستان وصل میسازد.
در ماه سنبله 1392 شماری از اعضای شورای ملی افغانستان و اعضای جامعه مدنی حکومت را متهم کردند که در کار بازسازی سرک گردن دیوال برخورد سلیقه ای میکند. در آن زمان این معترضان ادعا کردند ساخته نشدن این سرک دلایل سیاسی و قومی دارد.
حکومت افغانستان اما تاکنون نبود بودجه و امنیت را دلیل به تعویق افتادن کار پروژه سرک گردیوال عنوان میکند. وزارت فواید عامه افغانستان در پاسخ به سوال خبرنامه نوشته است که “عدم موجودیت بودجه از سال 2009 پروژه مطرح بوده است.”
آغاز کار
با وجود گذشت 5 دهه از عمر این پروژه، وزارت فواید عامه افغانستان میگوید از 3 سال به این طرف کار بالای 100 کیلومتر از سمت گردن دیوال جریان دارد.
به گفتهی وزارت فواید عامه افغانستان “از سمت شرق 40 کیلومتر و 60 کیلومتر زیر کار است و 75 کیلومتر دیگر در سال جاری شامل سند بودجه شده است که فعلاً سروی و دیزاین آن جریان دارد. از طرف غرب موافقتنامه اعمار 150 کیلومتر با هزینه 92 میلیون یورو با دولت ایتالیا امضا شده است که در 5 بخش تقسیم میشود. 31 کیلومتر قسمت اول سروی و دیزان شده و بهزودی برای داوطلبی به اعلان سپرده خواهد شد.”
در حال حاضر کار روی بخش دوم این سرک به طول 60 کیلومتر جریان دارد. این بخش از پُل افغانان ولایت میدان وردک شروع شده و تا ولسوالی پنجاب ولایت بامیان ادامه دارد. هزینه ساخت این بخش 66 میلیون دالر امریکایی گفته شده است. 7 متر عرض و 1.5 متر شانههای دو طرف سرک است که در مجموع عرض آن به 10 متر میرسد. کار این بخش 32 ماه را در بر میگیرد و شرکت وینکو کار آن را انجام میدهد.
چرایی ساخت گردن دیوال
شاهراه گردن دیوال در مسیر خود روستاهای دور افتاده از شهرها را از انزوا بیرون میکند و آنان را به بازار، مراکز صحی، موسسات تعلیمی و تحصیلی و خدمات ترانسپورتی وصل میسازد. برای مسافران، زمان کمتر صرف میشود تا به کابل پایتخت افغانستان برسند.
حکمتالله قوانچ، سخنگوی وزارت ترانسپورت افغانستان در گفتوگو با خبرنامه میگوید سرک در رشد و توسعه یک کشور نقش مهم خود را دارد. او میگوید با ساخت سرک گردن دیوال ترافیک سنگین کم شده و تسهیلاتی در حمل و نقل برای شرکتها مساعد میشود.
همزمان با این، سرک گردن دیوال بر اقتصاد افغانستان نیز تاثیرگذار خواهد بود. تاجران قادر میشوند در زمان کمتر و پرداخت کرایه مناسب تر، کالاهای شان را از بنادر غربی افغانستان به مناطق مرکزی و کابل انتقال دهند.
آذرخش حافظی، عضو هیات مدیره اتاقهای تجارت و صنایع افغانستان به خبرنامه گفت که ساخت این شاهراه باعث توسعه و رشد اقتصادی ولایتهای مرکزی غور، بامیان و مناطقی از میدان وردک میشود.
به گفتهی او سرک گردن دیوال به کلیت اقتصادی افغانستان کمک خواهد کرد. آقای حافظی میافزاید “وقتی یک شاهراه از یک منطقه عبور میکند، در آنجا مزایای زیادی به مردم تعلق میگیرد. زیرا مردم منطقه جنس را ازرانتر بهدست میآورند، در غیر آن با موجودیت راههای دشوار گذار کنونی چندین روز را در بر میگیرد تا جنس به ولایتهای غور یا بامیان برسد.”
از سوی هم این عضو اتاق تجارت و صنایع افغانستان میگوید اعمار این سرک روی وحدت ملی در افغانستان نیز تاثیر گذار است چرا که به گفته او “وقتی رفت و آمدها زیاد شود، به وحدت نظر و وحدت عمل مردم کمک میکند.”
آگاهان به این باورند که سرک گردن دیوال تسهیلات را تنها برای مرکز افغانستان فراهم نمی کند بل که این سرک از مسیری میگذرد که معادن زیادی بر سر راهش قرار دارد. معدن بزرگ آهن حاجیگک، معادن طلا در مناطق هزارهجات، معدن مس کوتل قلیچ در کهمرد ولایت بامیان، معادن سرب مانند معدن سرک مرگ بهسود، سرب کوه میان شان ارزگان، سرب علاقه میدان، سرب نواحی هرات.
پنجاه سال پس از طرح پروژه گردن دیوال و فراز و فرودهای بسیار آن، اکنون محمد اشرف غنی رییس جمهور افغانستان است؛ کسی که در جریان کمپاینهای انتخاباتیاش گفته بود مناطق مرکزی افغانستان را از زندان جغرافیایی نجات میدهد. اکنون که امنیت در مسیر این سرک تامین و به گفتهی وزارت فواید عامه برای بخشهایی از این سرک بودجه است، دیده شود آیا زندان جغرافیایی شکستانده شده و مسافری از کابل به هرات از گردن دیوال میرسد یا همچنان باید شاهراه کنونی را که معروف به “شاهراه مرگ” است را برای رسیدن به هرات و یا کابل طی کرد.