محمد محق نویسنده و پژوهشگر افغان در تازه‌ترین نوشته خود با عنوان “انتحاری، مجرم یا قربانی؟” به موضوعی پرداخته است که مساله ای قابل تامل برای شرایط کنونی افغانستان است. مردم این کشور که همه روزه از انتحار و انفجار رنج می برند، نیاز دارند تا در این مورد کمی بیشتر بیندیشند و بدانند که چگونه یک انسان به مرحله ای می رسد که حاضر است از جان خود بگذرد و برای گرفتن جان انسان های دیگر نیز مشتاق باشد.
محمد محق در این نوشته کوتاه می خواهد بگوید که روحیه خشونت و ذهنیت انتحاری، ارثی نیست و این نوع روحیه و تفکر در جریان رشد فرد در جامعه ای با شرایط فکری و فرهنگی خاص شکل می گیرد. او دوران کودکی یک فرد تا رسیدن به مرحله انتحار را “دوره گذار پرسش برانگیز” می داند.
اما این دوره گذار از کجا شروع می شود و چگونه به سرانجامی چنین تلخ و خونین می رسد؟
نفرت؛ مرحله آغازین
“نفرت جان مایه‌ی یک ذهنیت انتحاری است. این نفرت به روزهای بسیار نخست بر می گردد نه به روزهای پسین که فرد به عنوان یک عضو، وارد یک گروه افراطی می شود. روزهای نخستین، آن روزهایی هستند که پایه و اساس آگاهی او نسبت به جامعه و انسان های اطرافش در فضای خانه، مکتب، مسجد و اجتماع شکل می گیرد.”
تقسیم بندی انسان‌ها
“او به جای خوش بینی نسبت به عموم انسان ها، از آغاز به وجود دو نوع آدمی باور پیدا می کند؛ یکی آدم بد و بدکار و دیگری آدم نیک و نیکوکار. در این تقسیم بندی آدم بد کسی است که کافر است و یا مومن معصیت کار. آدم نیک هم تنها کسی است که مومنی است صالح و اهل طاعت.
دو گانه مسلمان/ کافر و دوگانه صالح/ فاسق که یکی سزاوار کینه و نفرت و دیگری سزاوار خوبی و محبت است، پایه و اساس شکل گیری آگاهی اولیه کودک و نوجوان نسبت به انسان های دیگر است.”
ضمیر ناخودآگاه
“شکل گیری آگاهی اولیه این فرد از انسان های پیرامونش در دوران کودکی، وارد ضمیر ناخودآگاه او می شود و به صورت مستقیم در برداشت های بعدی او از جامعه و جهان تاثیرگذار است. اگر در دوران شروع به آموزش رسمی در مکتب یا مدرسه، تاریخ به عنوان میدانی برای تقابل میان آدم های مومن و کافر برایش نشان داده شود، هر دو ضمیر خودآگاه و ناخودآگاه او بر پایه نفرت استوار می شوند.”
قرار گرفتن در برابر تبلیغات
“هنگامي كه این فرد، وارد سنين نوجواني مي شود و مي خواهد شخصيت مستقل خود را پيدا كند اگر در معرض تبليغاتي قرار بگيرد كه مايه اصلي آن را، تقسيم جهان به دو اردوگاه خير و شر تشكيل مي دهد و به اين تبليغات باور كند، او به صورت بالقوه يك آدم انتحاري است.
آنچه مي تواند اين قوه را به فعليت آورد و او را رهسپار ميدان عمليات سازد قرار گرفتن در معرض تبليغات جماعتي است كه براي آن چارچوب هاي نظري، مصاديق عملي و عيني نشان بدهد و او را قانع سازد كه اين جامعه، اين حكومت، اين حزب و يا اين طيف از آدم ها مصداق همان كافر يا فاجر و فاسق هستند و چون اين چنين هستند، مستحق كشتن و نابودي اند.”
نبود تفکر انتقادی
“برای آن که احساسات او برانگیخته شود کافی است تا چند کلیپ تصویری از مسلمانان میانمار یا فلسطین به او نشان داده شود. خصوصا تصاویری که در آن تعرض به زنان مسلمان حکایت شده باشد؛ حتی اگر ساختگی باشد. یا شنیدن چند سخنرانی که جوامع امروز را منحرف از اصول صحیح اسلام و هم دست با کافران معرفی کند.
چون نظام آموزشی ما از ایجاد تفکر انتقادی عاجز است و شخص را با ذهنیتی پرورش نمی دهد که توان سنجش میان راست و دروغ، ادعا و حقیقت را داشته باشد او به آسانی تحت تاثیر آن تبلیغات قرار می گیرد.”
قربانی فرهنگ و تربیت نادرست
“او در اصل به مثابه يك انسان مي خواهد زندگي خوبي داشته باشد و عنصري مفيد و نيكوكار باشد. اما به دليل آن ذهنيتي كه از خردسالي در او شكل گرفته و در مراحل بعدي غليظ تر شده است، فكر مي كند عنصر صالح بودن راهش اين است كه بدان و بدكاران را از بين ببرد.
او خود قرباني فرهنگ غلط و تربيت نادرست شده و زندگي اش را برباد مي دهد و با آن زندگي ده ها و صدها انسان ديگر را.”
رفتن به سمت انتحار
“اگر روند آگاهي به كودكان و نوجوانان بر پايه دوگانه هاي مسلمان/كافر و صالح/فاجر باشد و از همان آغاز، آگاهي با حس نفرت ضميمه گردد نتيجه منطقي اش رفتن به طرف انتحار است.”
ضرورت اصلاحات
“كسي كه قرباني اين تربيت غلط مي شود از مريخ نيامده است، یکی از اعضای خانواده من و شما می تواند فردا یک داعشی باشد. مگر اينكه شيوه آگاهي دادن و شكل دادن به احساسات كودكان و نوجوانان ما اصلاح شود. نظام تعليمي بازسازي شود و از آموزه هاي عارفان مسلمان در تربيت ديني بهره بگیریم.”
تهدید مستقیم علیه منافع ملی
“مهم تر از همه این است که ارزش های تساهل و تسامح، کثرت گرایی و هم دیگرپذیری به خطوط قرمزی تبدیل شوند که منابر، مساجد، نشریات، مدارس، مکاتب و دانشگاه ها هیچ کدام حق تخطی از آن را نداشته باشند. باید با نفرت پراکنی به مثابه تهدید مستقیم علیه منافع ملی برخورد صورت گیرد. این موضوع در دکترین امنیت ملی گنجانیده شود و اجماع ملی نیز بر همین موارد استوار گردد. بدون آن، دیو انتحار دست از سر این جامعه بر نخواهد داشت.”
افزودن دیدگاه