پس از 28 سال خروج آخرین سرباز شوروی از افغانستان، یک بار دیگر روسیه که بازمانده اتحاد جماهیر شوروی می باشد، وارد معادلات افغانستان شده است؛ معادلاتی که با رفتار سوال برانگیز روس ها و احتمال آغاز یک جنگ سرد دوباره بین مسکو و واشنگتن برای افغانستان شبه انگیز تر گردیده است.
با این حال، بیست و هشت سال پیش در چنین روزی، اشغال 9 ساله افغانستان به دست شوروی پایان یافت و مسکو با از دست دادن نزدیک به 15 هزار سرباز، راهی جز خروج از افغانستان و پایان جنگ این کشور نیافت.
شوروی که به تاریخ 6 جدی سال 1358 به افغانستان حمله کرده بود، سرانجام در 26 دلو سال 1367 آخرین سربازان اش را از پل آمو در بندر حیرتان عبور داد. اگر چه خروج شوروی از افغانستان به معنای پیروزی مجاهدین افغان بود اما روزهای خوشی که مردم این کشور به دنبالش بودند هرگز فرا نرسید و با گذشت زمان و تداوم جنگ و ناامنی، تبدیل به آرزوی دست نیافتنی گردیده است.
با این حال، نزدیک به سه دهه پس از پایان اشغال افغانستان به دست شوروی سابق، اکنون سوال این است که روسیه چه نگرشی نسبت به افغانستان کنونی دارد و نگرانی های کابل و مسکو از همدیگر چیست؟
این سوال از آن جا مهم پنداشته می باشد که در آستانه دهه سوم پایان یک اشغال، مسکو بار دیگر نسبت به افغانستان حساس شده و این حساسیت تا آن جا پیش رفته که مقامات روسی از همکاری و ارتباط شان با فعال ترین گروه شورشی این کشور سخن گفته اند؛ گروهی که مشروعیت و اعتبار بین المللی ندارد و تهدید استراتژیک امنیت ملی افغانستان پنداشته می شود.
پیروزی تلخ
9 سال جنگ مجاهدین افغان و نیروهای شوروی و رژیم های دست نشانده این کشور، دست کم جان یک میلیون افغان را گرفت و بخشی بزرگی از مردم افغانستان را مهاجر ساخت. در عین حال، زیربناهای افغانستان تخریب گردید و مراکز قدرت جدید در این کشور تشکیل و فعال شد که نتیجه آن تا کنون مدیریت قدرت سیاسی از سوی حکومت های مشروع را در افغانستان تا حدی زیادی به چالش کشیده است.
با این حال، از سال 1367 تا زمان پیروزی مجاهدین افغان 4 سال دیگر نیز جنگ در این کشور ادامه یافت تا این که حکومت داکتر نجیب الله، در کابل سقوط کرد و نیروهای مجاهدین افغان وارد کارزار شدند.
سال های پسین که دولت اسلامی افغانستان و امارت اسلامی افغانستان از سوی مجاهدین و طالبان روی کار آمد، نیز در جنگ های شدید داخلی سپری شد؛ جنگ های که افغانستان را به پایگاه امن شبکه بین المللی تروریستی القاعده تبدیل کرد و این گروه امنیت ملی آمریکا را با استفاده از خاک افغانستان در حادثه یازده سپتامبر هدف قرار داد.
حضور نیروهای بین المللی و آغاز یک روند جدید دولت – ملت سازی افغانستان را به سمت امیدواری جدیدی سوق داد که می شد انتظار پایان سه دهه جنگ در این کشور را داشت. اما بار دیگر، رقابت های منطقه ای و اشتباهات استراتژیک نیروهای خارجی و داخلی سبب شد که شورش گیری و تروریزم به افغانستان باز گردد و حملات انتحاری و انفجاری گروه های تروریستی پس از 16 سال که از عمر حکومت جدید این کشور سپری می شد، جان حدود 149000 نفر را تا نیمه سال 2015 میلادی گرفته است که شماری از این قربانیان را غیرنظامیان تشکیل می دهند.
فرصت های از دست رفته
بسیاری از نخبگان افغان سه دهه جنگ و ناکامی در افغانستان پس از شوروی را مرتبط با عوامل داخلی و خارجی می دانند و برخی از آن ها، این مدت را فرصت های طلایی از دست رفته افغانستان می خوانند.
عبدالستار خواصی نماینده پروان در مجلس افغانستان و از عناصر که خود را مرتبط با مجاهدین افغان می داند، شکست و خروج شوروی از افغانستان را فرصتی طلایی می داند اما معتقد است که این کشور در استفاده از این فرصت ناکام ماند.
آقای خواصی به خبرنامه می گوید که ” نه تنها این فرصت طلایی از بین رفت بل که درگیری و جنگ های قومی و تنظیمی آغاز شد، افغانستان به ویرانه تبدیل گردید و تا امروز هم این ناامنی ها دوام یافته است.”
محمد اکبری از رهبران جریان شیعی فعال در زمان جهاد علیه روس ها و دولت مجاهدین که اکنون نماینده بامیان در مجلس افغانستان نیز معتقد است که افغانستان نتوانست از فرصتی که پس از شکست شوروی ایجاد شده بود به خوبی استفاده کند. او عوامل خارجی و داخلی را در این امر دخیل می داند.
آقای اکبری از “کارشکنی کشورهای غربی و شرقی” به عنوان عامل خارجی یاد می کند و می افزاید، این کشورها تمایلی به شکل گیری حکومتی با حضور مجاهدین در افغانستان نداشتند.
این نماینده مجلس هم چنین، اشتباهات سران جهادی، قوم گرایی و قدرت طلبی گروه های مختلف را بخشی از عوامل داخلی می داند که موجب شد فرصت به دست آمده پس از شکست شوروی در افغانستان، به راحتی از دست برود و جنگ و ناامنی تدوام یابد.
محاسبات استراتژیک جدید
روسیه از زمان خروج خود دیگر به افغانستان رغبتی نشان داد. حتی زمانی که آمریکایی ها وارد افغانستان شدند، روس ها سیاست همنوایی با این کشور را دنبال کرد.
اما در سال های اخیر و پس از آن که روسیه در اکراین سیاست های متفاوتی را روی دست گرفت و کریمیه را جزء خاک روسیه قرار داد، روابط واشنگتن و ماسکو به شدت تنش آلود شد؛ امری که بر نوع رفتار روس ها با آمریکایی ها در کشورهای مثل افغانستان نیز تاثیرات جدی بر جای گذاشت.
علاوه بر آن ظهور داعش در سوریه و جنگ اعلام شده مسکو علیه داعش در این کشور، روس ها را بر آن داشت که داعش را به عنوان یک تهدید امنیت ملی در محاسبات استراتژیک خود به میان آورند. سربرآوردن داعش در افغانستان نیز روسیه را بر اساس محاسبات امنیتی اش نگران ساخت.
با توجه به این تغییرات به میان آمده، روسیه اخیرا نشان داده است که نمی خواهد نسبت به آنچه که در افغانستان و با حضور کشورهای رقیبش از جمله آمریکا می گذرد بی تفاوت باشد. بر این اساس، اخیرا اعلام موضع ماسکو در باره ارتباط اش با طالبان در افغانستان، شبهات بیشتری را در باره نوع نگرش روس ها در قبال افغانستان به میان آورده است.
مقامات روسی اخیرا تایید کرده اند که با گروه طالبان ارتباط برقرار کرده اند. الکساندر مانتیسکی سفیر روسیه در کابل گفته است که “برای حفاظت از دفاتر سیاسی و قنسول گری های روسیه و هم چنین تامین امنیت آسیای میانه، با طالبان در تماس هستیم.”
در اوایل ماه جدی نیز نشست سه جانبه کشورهای روسیه، چین و پاکستان که موضوع محوری آن بررسی اوضاع افغانستان بود، بدون دعوت از افغانستان، در روسیه برگزار شد. برگزاری این نشست آن هم بدون دعوت از افغانستان خشم مقامات این کشور را بر انگیخت. مقامات افغانستان بر ایجاد روابط دولت با دولت تاکید کردند.
نمایندگان مجلس افغانستان در واکنش به این نشست، این اقدام روسیه را مداخله ای آشکار در امور افغانستان دانستند و همچنین نسبت به تبدیل شدن این کشور به میدان رقابتی میان قدرت های دیگر ابراز نگرانی کردند. اما روسیه همچنان بر موضع خود پافشاری کرده و قرار است فردا، جلسه شش جانبه در مسکو در باره افغانستان دایر شود.
https://youtu.be/ubT4xI13eBs
با آن که افغانستان از این ابتکارات روس ها راضی به نمی رسند، اما با توجه به وضعیت در حال گذار سیاسی در واشنگتن روس ها در تلاش گرفتن ابتکار افغانستان از آمریکا است. برخی از آگاهان به این باورند که روس ها می خواهند میدان مانور خود را در افغانستان گسترش دهند.
کمربند امنیتی روسیه
یکی از نگرانی های جدی مقامات روسی، قدرت گرفتن روز افزون گروه داعش در افغانستان و رشد این گروه در شمال این کشور گفته شده است. به این جهت، روسیه در صدد یارگیری از گروه های شورشی علیه داعش بوده است. این در حالی است که حملات گسترده ای دولت افغانستان و نظامیان خارجی علیه داعش، توانسته به شدت این گروه را آسیب بزند. این حملات پیوسته ادامه داشته اند اما به نظر نمی رسد که نوع نگاه امنیتی روس ها را تغییر داده باشد.
در هفته های اخیر، مقامات محلی در ولایت ننگرهار از آغاز عملیات پاک سازی ولسوالی های ننگرهار از وجود گروه داعش خبر داده اند و گفته اند که این عملیات با دستور رییس جمهور آغاز شده و تا پاک سازی کامل این ولایت از داعش ادامه خواهد یافت.
با همه این تهدیدات حکومت افغانستان برای نابودسازی داعش، روس ها میزان تحرکات خود برای دخالت در امور افغانستان را افزایش داده اند.
عبدالستار خواصی نماینده پروان در مورد تحرکات روسیه به خبرنامه گفته است که ” از آنجا که داعش نیز یک پدیده بیرونی است، حمایت روسیه از طالبان هم برای مقابله با تهدید داعش صورت می گیرد که در نهایت افغانستان را تبدیل به میدان رقابت خواهد ساخت.”
به گفته این نماینده مجلس، تقابل قدرت های خارجی در افغانستان نتایج خطرناکی برای مردم افغانستان در پی خواهد داشت و جنگ در این کشور را شدت بیشتری خواهد داد.
بسیاری از نخبگان افغان بر این باورند که این کشور با حمایت واشنتگن بتواند از میزان رقابت های منطقه ای در افغانستان بکاهد و زمینه را برای دخالت های خارجی در امور کابل کاهش دهد.
افزودن دیدگاه