آمنه کارمند یکی از ادارات افغانستان است که در آستانه ولادت تجربه نسبتا متفاوت با برخی از کارمندان دیگر که در بخش های خصوصی کار می کنند دارد. او از تجربه اش در دوران بارداری در محیط کار خود می گوید و از این که همکاران اش در این مدت از او به نحوی حمایت کرده و روحیه همکاری داشته اند، خرسند و شاد می باشد.
آمنه در باره محیط کار و وضعیت اش در دوران باداری به خبرنامه گفت “زمانی که من حامله بودم همکارانم در انجام کار هایم با من همکاری می کردند و وقت کاری ام را اداره کم تر کرده بود. این طوری زودتر به خانه می رفتم و در طول روز کمتر خسته می شدم.”
اما شاید بسیاری از زنان در افغانستان همانند آمنه سرگذشت و داستان خوش آیند دوران بارداری را به عنوان یک زن شاغل نداشته باشند. برخی ها به خبرنامه گفته اند که از عدم امنیت شغلی پس از طی مرخصی ولادت خود نگران بوده اند و بسیاری نیز که در بخش های خصوصی کار می کنند، از تسهیلات لازم دوران ولادت برخوردار نمی باشند.
دوران ولادت
بر اساس ماده ی چهار قانون کار افغانستان، کارمندان زن مستحق سه ماه رخصتی دوران ولادت و پس از ولادت می باشند. این مدت تعطیلات که یک ماه آن برای قبل از زایمان و دو ماه دیگر آن پس از زایمان اختصاص یافته، برای همه زنان شاغل تصویب شده است. در همین حال، قانون برای تولد فرزندان دوقولو 15 روز تعطیلات دیگر را نیز تصویب کرده است.
بر این اساس، این تعطیلات همراه با حقوق مشخص می باشد. در این دوره، کار فرمایان مکلف شده اند تا به طور کامل حقوق این زنان شاغل را بپردازند و پس از پایان تعطیلات کارمند مورد نظر مکلف شده تا سر کار حاضر شود.
این مورد در ادارات دولتی افغانستان به خوبی اجرا می شود. بسیاری از زنان شاغل همانند آمنه تاکید کرده اند که تجربه زایمان و ولادت آن ها به لحاظ تعطیلات شغلی برای شان مشکل زا نبوده و از حقوق خود برخوردار بوده اند. اما هنوز تجربه های سخت این دوران دست کم بیم از دست دادن شغل در جریان غیابت و تعطیلات برای بسیاری از زنان افغان مطرح بوده است.
کابوسهای مداوم
با آن که به لحاظ قانونی زنان حامله در افغانستان برای مدت مشخص از حقوق معینی برخوردارند و می توانند فارغ از دغدغه های از دست دادن شغل وقت شان را سپری کنند، اما در مواردی سلایق شخصی توانسته است شماری از زنان را از یکی از حقوق اساسی شان بازدارد.
رخسار که نمی خواهد نام خانوادگی اش گرفته شود، در یکی از بیمارستان های کابل مشغول است. او می گوید که تازه یک ماه از ولادت فرزندش گذشته و به خاطر ترس از دست دادن ماموریت اش، به اداره برگشته است. او با تاکید بر این که ضمانتی برای خود نمی بیند که شغل اش در زمان غیابت او نگه داشته می شود می گوید که “من که بعد از جستجوی زیاد چند ماهه صاحب کار شدم. می ترسیدم در این مدت به جای من کسی دیگری استخدام شود و من به این زودی وظیفه ام را از دست بدهم. به همین دلیل با وجود که مشکل دارم یک ماه زودتر به وظیفه ام برگشتم.”
از دست دادن شغل تنها کابوس دوران بارداری بسیاری از زنان در افغانستان نیست. در بسیاری از نهادهای خصوصی برای دوران ولادت، زنان از امتیازاتی اندکی برخوردارند. عزیزه کارمند یکی از شرکت های تولیدی خصوصی در کابل است. او به خبرنامه گفت که تنها 45 روز برای دوران ولادت اش تعطیلات گرفته و در این مدت نیز نه تنها حمایت مالی نشده بل که حقوق ماهوار خود را نیز دریافت نکرده است.
مسئله تعطیلات بدون پرداخت های حقوق یکی از چالش های کلان برای زنان حامله در افغانستان پنداشته می شود. شماری از زنان گفته اند که در نهادهای خصوصی، همواره تجربه ای این چنینی داشته اند. با این حال، آنان از داشتن تعطیلات محدود نیز راضی به نظر می رسند.
ناآگاهی حقوقی
برخی از زنان حامله نه تنها از نحوه برخورد کارفرمایان شان در دوران ولادت شاکی نیستند بل که با مدت اندک مرخصی بی معاش شان خرسند نیز می باشند.
فاطمه زن حامله ای است که در یک کارگاه خیاطی در کابل مشغول است. او به خبرنامه گفت که در دوران ولادت فرزند اش 45 روز تعطیلات دارد و حقوق ماهیانه اش نیز در این مدت پرداخت نخواهد شد. این خانم تاکید کرد از این که می تواند دوباره بعد این مدت شغل خود را داشته باشد و بی کار نگردد، به شدت خوشحال است. او تاکید می کند که “این ظلم است که هم کار پس بماند و هم به کارمند که بی کار در خانه اش نشسته، مزد داده شود. همین 45 روز رخصتی هم لطف بزرگ است.”
ناآگاهی از حقوق قانونی دوران ولادت و حاملگی به فاطمه و همکاران اش تمام نمی شود. بسیاری از زنان دیگر نیز از تسهیلاتی که قانون در افغانستان برای آن ها در این مدت زندگی شان تعیین کرده آگاه نیستند. با این حال، برخی از شرکت های خصوصی نیز وجود دارد که نسبت به حقوق اساسی کارمندان زن خود حساس اند و این حقوق را به صورت قانونی رعایت می کند.
فرشته کارمند یکی از شبکه های مخابراتی در افغانستان است که از تعطیلات دوران ولادت خود به شدت خرسند است. او می گوید که “در سه ماه مرخصی، حقوق ام به طور کامل پرداخت شده است. پس از آن که به وظیفه ام برگشتم روزانه یکو نیم ساعت فرصت دارم خانه رفته به طفلم شیر بدهم.”
انسانی ترین کشورها
قانون مرخصی زایمان در اکثر کشور های جهان اجرا می شود و در هرکشور زمان و امتیازات استفاده از این مرخصی متفاوت است. در جمهوری چک مادرها میتوانند تحت شرایط ویژه دریافت حداقل حقوق پس از مدت در نظر گرفته شده در قانون، برای مدت حداکثر سه سال مرخصی زایمان داشته باشند. پدرها هم میتوانند با توافق به جای مادرها از این مرخصی استفاده کرده و مراقب فرزندان خود باشند. در اسلواکی نیز مدت استاندارد مرخصی زایمان سه سال است و دولت در دو سال اول تولد نوزاد، ماهانه 256 یورو، هزینه حمایتی پرداخت میکند.
در سویدن پدر و مادرها میتوانند از 16 ماه مرخصی زایمان همراه با حقوق استفاده کنند که هزینه آن بین دولت و کارفرما تقسیم میشود. در بلغارستان مرخصی زایمان برای مادرها یک سال همراه با حقوق کامل و در سال دوم همراه با حداقل حقوق است.
در آمریکا، در ایالتهای مختلف مرخصی زایمان بین 6 تا 12 هفته است که میتواند با بخشی از حقوق یا حتی بدون حقوق باشد. در کوبا مدت مرخصی زایمان برای مادرها 18هفته است. خانوادههای فرانسوی تا سه سال میتوانند با ضمانت این که به شغل خود برمیگردند، در کنار فرزند خود حضور داشته باشند.
در جاپان بر اساس قانون کودومو تیت که در سال 2010 به وسیله حزب دموکرات این کشورتصویب شده خانوادههایی که فرزند زیر 15 سال دارند ماهانه تا 13 هزار ین کمک مالی دریافت میکنند؛ از سوی دیگر پدر و مادر می توانند به صورت نوبتی با نصف حقوق خود مرخصی بگیرند و بدون هیچ تغییری به کار قبلی خود بازگردند. در ایران مرخصی زایمان 9 ماه همراه با حقوق کامل است. در عین حال به پدر نوزاد نیز دو هفته مرخصی داده میشود.
سکینه امیری و علی اکبر همکاران این گزارش بوده اند.