ایران همواره یکی از کشورهای مورد توجه مقام های حکومت افغانستان بوده است. رییس جمهور غنی پس از سفرهایش به عربستان، چین و پاکستان، در 30 حمل سال گذشته به ایران نیز سفر کرد.
حامد کرزی، رییس جمهور پیشین افغانستان نیز چند بار به این کشور رفت و آخرین سفرش در ماه اسد سال 1392 خورشیدی در رأس یک هیئت بلندپایۀ افغانستان برای شرکت در مراسم سوگند ریاست جمهوری حسن روحانی، رییس جمهوراین کشور انجام شد.
اکثر سفرهای مقام های افغان به ایران، بر محور همکاری های سیاسی، امنیتی و اقتصادی صورت گرفته است.
با روی کار آمدن حکومت وحدت ملی، دولت مردان افغان سیاست خارجی منطقه – محور را دنبال نموده و در تعاملات سیاسی، روابط میان کابل و تهران بیش از دورۀ حاکمیت کرزی، گسترش یافته است.
اکنون نیز حنیف اتمر، مشاور امنیت ملی رییس جمهور غنی به تهران سفر کرده است تا در باره ایجاد راه‌کارهای مشترک برای مبارزه با هراس افگنی گام‌های عملی برداشته شود. وزیر خارجه‌ای ایران در دیدار با آقای اتمر گفته است که” امنیت و ثبات در افغانستان از سیاست‌های مهم دولت ایران شمرده می‌شود.”
به گفتۀ جواد ظریف “افغانستان کشور همسایه و دوست ایران است و امنیت در افغانستان به معنای امنیت در ایران است.”
به باور برخی از آگاهان سیاسی، سیاست رسمی ایران در قبال افغانستان تأمین امنیت نسبی برای جلوگیری از شورشگری‌های گروه‌های تروریستی فعال در این کشور می‌باشد.
سخنگوی مشاور امنیت ملی افغانستان درباره سفر حنیف اتمر به تهران به خبرنامه گفت که “در این سفر در باره همکاری‌های مشترک بر ضد تهدیدهای امنیتی مشترک با جزئیات صحبت شده است و توافقاتی هم در این باره انجام شده است.”
تأمین امنیت بخش‌های مرزی تهران و کابل، آجندای دیگری مقام‌های بلندپایه دو کشور در این سفر بوده است. آقای اتمر در این دیدار با وزیر امور داخله و مشاور امنیت ملی تهران نیز گفتگو کرده است.
نقش کم‌رنگ ایران در ثبات افغانستان
ایران با داشتن بیش از 900 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان همسایه غربی این کشور است که یکی از کشورهای اثرگذار بر وضعیت افغانستان به ویژه در بخش صلح و جنگ پنداشته می‌شود.
در حالی که به باور آگاهان، سیاست رسمی دولت ایران در قبال افغانستان به تأمین امنیت نسبتی در این کشور جمع بندی می‌شود؛ اما ظاهرن نقش ایران در کارزار امنیت افغانستان چندان ملموس و سرنوشت ساز نبوده است.
هرچند، ایران در جریان مقاومت مردم افغانستان در برابر طالبان، به ائتلاف شمال به رهبری احمد شاه مسعود، کمک‌های نظامی چشم گیری داشت، اما به نظر می رسد در پی ایجاد حکومت زیر حمایت امریکا در افغانستان، ایران به نحوی پایش را از معادلات امنیتی این کشور پس کشید.
پس از سال‌ها، حکومت افغانستان برای روند صلح این کشور، گروه چهاجانبۀ صلح را ایجاد کرد؛ اما در این گروه، جای ایران خالی بود. در حالی که برخی از آگاهان باور دارند، با توجه به قدرت ایران در منطقه، بهتر بود، تهران نیز در چنین حلقه‌های دیپلماتیک دعوت می‌شد؛ اما اکنون پس از بی نتیجه ماندن تلاش‌های گروه هماهنگی چهار جانبه، به نظر می رسد که حکومت افغانستان متوجه این امر شده و برای رفع آن تلاش می‌کند.
ظاهرن، سفر تازه‌ی مشاور امنیت ملی افغانستان در راستای ایجاد همکاری های امنیتی بیشتر میان کابل و تهران انجام می شود. سخنگوی دفتر مشاور امنیت ملی افغانستان در گفتگو با خبرنامه تاکید کرد که “ایران به حیث یکی از قدرت‌های منطقه‌یی و همسایه‌ی تاریخی افغانستان، نقش خیلی مفید در صلح و ثبات افغانستان می‌تواند بازی کند.”
این سفر مشاور امنیت ملی افغانستان به ایران، بدنبال سفرش به روسیه انجام می‌شود.
چابهار؛ منافع مشترک کابل-تهران
ایران و افغانستان در کنار منافع مشترک امنیتی، در مسایل اقتصادی نیز منافع مشترک تعریف کرده اند. یکی از بارزترین نمونه های این منافع مشترک، ایجاد بندر تجارتی چابهار است.
هند برای دستیابی به بازارهای پرسود آسیای مرکزی، ایجاد روابط تجاری گسترده تر با افغانستان و انزوای اقتصادی پاکستان در افغانستان بندر موازی را در برابر بندر کراچی و گوادر در چابهار ایران تعریف کرد.
از طرف دیگر، ایران نیز برای داشتن روابط خوب تجاری با هند و افغانستان، نیاز به یک رابط خوب و شفاف با دو کشور همسایه اش دارد. این نیازها سبب شد، تفاهم نامه‌ی ایجاد بندر چابهار در ماه می سال روان خورشیدی میان سران کشورهای ایران، هند و افغانستان در تهران به امضاء برسد. این پروژه‌ی کلان اقتصادی را هند تمویل می‌کند و افغانستان از راه ترانزیت این بندر سالانه میلیون‌ها دالر به جیب خواهد زد.
حنیف اتمر، از تفاهم نامه استفاده از بندر چابهار به عنوان وابستگی اقتصادی کشورهای منطقه به هم دیگر یاد کرده و گفته است که افغانستان می‌خواهد روابط افغانستان و ایران با استفاده از چنین مسیرها افزایش یابد.
با آغاز به کار بندر چابهار، هند از راه افغانستان به گونه‌ی مستقیم به آسیای میانه دست‌رسی خواهد یافت. کاروان‌های تجاری افغانستان نیز از بندرگاه به بازار هند راه می‌یابد. هم اکنون، بیشتر معامله‌های تجارتی افغانستان از راه بندر کراچی پاکستان انجام می‌شود و پاکستان نیز از این مساله همواره به حیث یک ابزار فشار سیاسی علیه افغانستان و هند استفاده کرده است.
حالا افغانستان، ظاهرن سخت می کوشد، با فعال شدن بندر چابهار وابستگی شدیداش را به بندر کراچی پاکستان کاهش دهد و این گونه دست پاکستان را از دخالت‌های سیاسی در افغانستان نیز کم‌تر سازد. هرچند، آگاهان گفته‌اند که ایجاد این بندر، چین و پاکستان را سخت خشم گین ساخته است. زیرا، با ایجاد این بندر، بازار چین در آسیای مرکزی با رقیب قدرتمند همچون هند رو به رو خواهد شد.
نقطه های تاریک
با آن که ایران همواره یکی از طرف های اصلی جنگ و صلح در سوریه پنداشته می شود و مقامات ایرانی نیز در موارد متعدد به نقش آن کشور در جنگ سوریه اذعان نموده اند، اما گزارش های اخیر رسانه های غربی در باره حضور مهاجران افغان در جنگ سوریه و با حمایت تهران باعث سوء ذهن های جدی در این باره شده است.
بر بنیاد یک گزارش روزنامۀ گاردین انگلستان، حدود20 هزار شهروند افغان در جنگ سوریه به حمایت از دولت آن کشور می جنگند، آماری که تا هنوز از سوی مراجع امنیتی جمهوری اسلامی و مراجع معتبر دیگر تایید نشده است. علاوه بر این گزارش های در باره حمایت تهران از طالبان نیز در برخی از رسانه های غربی منشتر شده است.
با آن که این گزارش ها در باره فعالیت های جمهوری اسلامی در افغانستان هر از چندگاهی در سال های اخیر منتشر می شود، اما در مجموع کابل و تهران دست کم در سطوح دیپلماتیک از روابط نیکی می باشند.
افزودن دیدگاه