در بیست و چهارمین اجلاس کمیته رهبری «تاپی» که پنجشنبه در عشقآباد، پایتخت ترکمنستان برگزار شده بود، چهار شرکت از کشورهای عضو این پروژه برای سرمایه گذاری دو صد میلیون دالری روی آن، اعلام آمادگی کردند. این شرکت ها شامل شرکت دولتی گاز ترکمنستان، سیستمهای گاز بینالدولتی پاکستان، شرکت افغان گاز و شرکت «گایل» هندی، می باشند که در این اجلاس، به موافقتنامه همکاری امضا نمودند. بر اساس تفاهم نامه میان آن ها، قرار است این شرکت ها کار مهندسی در مورد تعیین مسیر پایپلاین تاپی و تحقیقات محیط زیستی این پروژه را انجام دهند.
وزارت خارجه افغانستان اعلام کرده است که از این وجه سرمایه گذاری، به منظور مطالعات فنی، اجتماعی، محیط زیستی، سروی مسیر پایپلاین و همچنان برای مدیریت بخشهای مالی-اقتصادی و تدارکاتی، استفاده خواهد شد.
لوله انتقال گاز تاپی حدود ۱۸۱۴ کیلومتر طول دارد که ۱۴۷ کیلومتر از خاک ترکمنستان، ۷۳۵ کیلومتر از خاک افغانستان عبور کرده و با طی ۸۰۰ کیلومتر در پاکستان، به شهر فاضیلکا در هند خواهد رسید.
تاپی (Turkmenistan, Afghanistan, Pakistan, India) گاز ترکمنستان را از حوزه گالکینیش که ذخایر آن تا ۱۶ تریلیون متر مکعب برآورد شده از راه ولایات هرات، هلمند، فراه و قندهار افغانستان به کویته پاکستان و از آنجا به شهر ملتان این کشور منتقل میکند و بالاخره در منطقه موسوم به مفاضلکا در پنجاب هند به پایان میرسد.
مقامات افغانستان و سه کشور دیگر اعلام کردهاند که بخشی از لوله گاز تاپی در درون افغانستان زیرزمینی خواهد گذشت.
محی الدین نوری، سخنگوی وزارت معادن و پترولیم افغانستان در گفتگو با خبرنامه اظهار داشت که ” چنانکه تا هنوز کار ما طبق برنامه به پیش رفته است، امیدوار هستیم که در اواخر 2016 میلادی، شاهد اجرا و آغاز به کار شماری از پروژه های اساسی تطبیق کننده تاپی در منطقه باشیم.”
با این حال محمد اشرف غنی رییس جمهوری در محفلی آغاز رسمی کار عملی این پروژه گفته بود: “این پروژه بخشی از برنامههای چند شاخهای فایبر نوری، خطوط آهن و انتقال برق است که یک شاهراه فوقالعادهی همکاری را میان آسیای مرکزی و آسیای جنوبی ساخته است.”
منفعت منطقهای
خط لوله تاپی ظرفیت انتقال سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب گاز را دارد و برای چهار شریک این طرح سودآور خواهد بود. این طرح، بهویژه برای ترکمنستان که در دو دهه گذشته به دنبال مشتری و راه صادر کردن گاز بوده، منفعت زیادتر خواهد گرفت.
براساس توافق انجام شده میان کشورهای اجرا کننده تاپی، نقش افغانستان در کنسرسیوم تاپی، ترانزیتی می باشد و دولت افغانستان سالانه نزدیک به ۵۰۰ میلیون دالر از حق ترانزیت از عبور گاز ترکمنستان به هند دریافت خواهد کرد.
افغانستان در قرارداد 30 ساله تاپی، میتواند در سه مرحله، مقادیر مشخص گاز از این خط لوله برداشت نماید. این کشور، در۱۰سال نخست این پروژه، سالانه ۵۰۰ میلیون متر مکعب، در۱۰ سال دوم سالانه ۱ میلیارد مترمکعب و در۱۰ سال سوم ، سالانه ۱،۵ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان خریداری خواهد کرد.
سهم هند و پاکستان از ۹۰ میلیون متر مکعب گاز روزانه که این لوله انتقال میدهد، به مقدار ۳۸ میلیون متر مکعب برای هر یک تعریف شده است. پاکستان نیازمند تامین گاز برای صنایع و مصرف شهروندان خود می باشد؛ مردم پاکستان در اعتراض به کمبود برق و گاز در خانههایشان بارها اعتراض کرده اند.
آصفعلی زرداری، رییس جمهوری پیشین پاکستان نیز گفته بود که اجرای این پروژه به توسعه و پیشرفت منطقهای کمک خواهد کرد.
با این حال، ۱۲ پمپ فشار در مسیر انتقال این طرح نصب خواهد شد که از آن جمله ۵ پمپ آن در داخل افغانستان قرار میگیرد که حدود یک میلیارد دلار ارزش دارند. علاوه برآن، این فناوری میتواند به توسعه صنعت گاز افغانستان نیز کمک کند.
حمایت امریکا
امریکا به عنوان شریک استراتژیک افغانستان کوشیده است که نقش افعانستان را در معادلات اقتصادی منطقه برازنده کند. علاوه بر آن، به باور آگاهان، واشنگتن با حمایت از طرح تاپی و ترانزنیت آن از افغانستان در تلاش است تا کنترول بزرگترین پایپ لاین گاز آسیا را در اختیار داشته باشد.
یکی از دلایل دیگر حمایت واشنگتن از این پروژه، انزوای بیشتر ایران در بازارهای روبه رشد انرژی هند و پاکستان عنوان شده است.
پیش از این قرار بود که خط لوله گاز ایران به هند و پاکستان انتقال یابد. «خط لوله صلح» پایپلاین گازی ایران یکی از پروژه های عنوان شده که قرار بود به پاکستان و هند کشیده شود و از آن طریق گاز ایران به این دو کشور انتقال یابد.
اما با شروع کار عملی پروژه تاپی، هند و پاکستان پیشنهاد ایران را رد کرده و به پروژه تاپی پیوستند، پروژهای که افغانستان در آن نقش کلیدی بازی کرده و چهارراهی برای عبور این پایپلاین شده است.
دو دهه طولانی
طرح اولیه پروژه تاپی، بیش از دو دهه پیش مطرح شد. اولین بار در سال 1990 میلادی، شرکت آرژانتینی یونیکال این طرح را مطرح کرد. مدتی بعد، شرکت بریداس آمریکایی وارد عمل شد و یونیکال از میدان رقابت بیرون رفت. در زمان حاکمیت گروه طالبان در افغانستان نیز تطبیق این طرح بر سر زبان ها بود. با وقوع حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و سقوط گروه طالبان اجرایی شدن این طرح برای مدتی متوقف گردید .9 سال بعد اولین موافقتنامه موسوم به تاپی در دسامبر سال ۲۰۱۰ میلادی در عشقآباد، پایتخت ترکمنستان به امضا رسید.
اجرای پروژه تاپی قرار است در پنج مرحله عملیاتی شود. بر اساس گزارش های بانک انکشاف آسیایی، مرحله اول موافقتنامه حکومتها میباشد و درماه دسامبر سال 2010 میلادی تکمیل شده است، مرحله دوم موافقتنامه فروش و خرید میباشدکه در ماه اپریل سال 2011 میلادی و ماه می سال 2012 میلادی تکمیل شد. مرحله سوم آن تاسیس شرکت لوله میباشد که اهداف آن در ماه سپتامبر 2012 میلادی، ماه جنوری، جون سال 2013 میلادی و ماه فبروری سال 2014 میلادی تعیین شده بود.
بر اساس گزارش این بانک، مرحله چهارم آمادگی پروژه بود و تاریخ تطبیق آن ماه آگوست سال 2015 میلادی تعیین شده بود که هنوز به انجام نرسیده است و به گفتهی محی الدین نوری، سخنگوی وزارت معادن تا پایان سال 2016 میلادی تطبیق آن تکمیل خواهد شد. و مرحله پنجم، بهره برداری این پروژه است که قرار است در آگست سال 2017 میلادی اجرا گردد.
چالش های بزرگ
چالش های امنیتی بزرگ ترین تهدید برای اجرای این پروژه خوانده شده است. قرار است این پروژه در افغانستان از ولایت های ناآرام هرات، هلمند، فراه و قندهار عبور کند. محی الدین نوری، سخنگوی وزارت معادن و پترولیم، همواری جغرافیای این مناطق را از دلایل عمده انتخاب مسیر این پایپلاین در افغانستان می داند..
با این حال، او چالش های امنیتی را جدی می داند اما می گوید که نیروهای امنیتی افغانستان اعلام کرده اند که تعهد جدی برای برقراری امنیت اجرای این پروژه را دارند.
با این حال، به نظر می رسد شورش ها در افغانستان در مسیر این پروژه تنها تهدید امنیتی آن نیست. علاوه بر تهدیدهای امنیتی در داخل افغانستان، عبور این پروژه از مناطق جدای طلب در ایالات بلوچستان پاکستان که با تنش های امنیتی کلانی روبرو است و تنش های سیاسی در روابط اسلام آباد و دهلی نو، از جمله چالش های دیگری است که می تواند اجرای این پروژه را تهدید نماید.
با وجود تمام مشکلاتی که فراروی این پروژه وجود دارد،کارهای فنی تاپی آغاز شده است. سخنگوی وزارت معادن و پطرولیم افغانستان گفته است که دولت این کشور تمهیدات لازم را به خرج می دهد تا از شکست این پروژه جلوگیری نماید. کابل به این باور است که تاپی اهمیت استراتژیک اقتصادی برای افغانستان دارد.
علی اکبر همکار این گزارش بوده است