به تاریخ بیست و شش دلو 1367 آخرین سرباز شوروی سابق پس از حضور 9 ساله نظامی، افغانستان را ترک کرد. این رفتن نیروهای شوری، سبب پیروزی جهاد مردم افغانستان شد. اکنون این روز برای مردم افغانستان و به ویژه برای افرادی که خود را پاسداران جهاد و نسل جهاد می دانند، به عنوان روز پیروزی، بسیارمهم و باافتخار است.
اما حضور شوروی در افغانستان، بیش از یک میلیون کشته و نزدیک به پنج میلیون مهاجر و آواره بر جای گذاشت. 240 میلیارد دالر خساره این جنگ در افغانستان عنوان شده است. جنگ افغانستان نقطهی عطفی در دوران جنگ سرد بود، زیرا آخرین جنگ سرد میان بلوک شرق و غرب به شمار می رود.
دیوار امنیتی مسکو
آن چه در نامه گرومیکو وزیر خارجه و عضو دفتر سیاسی حزب کمونیست شوروی که توسط آناتولی گرومیکو پسرش در سال 1997 منتشر شده است، آمده که شوروی از نفوذ آمریکا در افغانستان به ویژه در شمال این کشور نگران بوده است.
افغانستان به عنوان کمربند امنیتی شوروی از همان ابتدا مطرح بوده است. گرومیکو در نامهای به کمیته مرکزی حزب کمونیست اعلام داشته بود که” شوروی از بیثباتی سرحدات جنوبی کشورش در هراس است که احتمالا آمریکا در پی آن میباشد. مسکو به دلیل جلوگیری از تبدیل شدن افغانستان به پایگاه آمریکاییها دست به چنین کاری زد.”
اکنون اما سه دهه پس از آن حمله، به نظر میرسد بازی جدید در افغانستان آغاز میشود، که احتمالا پای روسیه را نیز به شکل فعالتری در این شور، خواهد کشاند. با آن که شوروی دیگر وجود خارجی ندارد و مرزهایش در مرزهای همسایگان شمالی افغانستان منتهی میشود اما نشانهها حاکی از آن است که دید امنیتی روسیه نسبت به افغانستان به دیدگاه امنیتی شوروی نسبت به این کشور مشابهت جدی پیدا کرده است. مسکو ولایتهای شمالی افغانستان را اخیرا، به عنوان خط اول امنیتی مرزهای جنوبی روسیه میپندارد و گمان میرود نسبت به تغییر وضعیت امنیتی در شمال افغانستان به شدت حساس شده است.
برخی از تحلیل گران روسی باور دارند که بدبینیهای روسیه به دلیل حضور 15 ساله آمریکا و ناتو در افغانستان است، که اکنون در قالب ماموریت حمایت قاطع تعریف شده است. برخی از دیپلماتهای بلندپایه روسیه، حتی از طالبان به عنوان جنبش آزادی ملی یاد میکنند. این موضوع شاید از آنجا نشأت میگیرد، که آنها امیدوارند تا اتحاد تاکتیکی موقتی را با این گروه در برابر داعش ایجاد نمایند. این برداشتها در درون روسیه همان چیزی است که در میان تحلیلگران افغانستان نیز نسبت به نزدیکی روسیه با طالبان وجود دارد. برخی از تحلیلگران افغان، ارتباط روسیه با طالبان را تاکتیکی میدانند.
احتمال گسترش دیدگاه و تحرکات امنیتی دوباره روسیه در افغانستان، پس از آن جدی شد که ضمیر کابلوف نماینده ویژه ولادیمیر پوتین در امور افغانستان، به خبرگزاری انترفاکس از تماس با طالبان برای مبارزه با گروه داعش به عنوان دشمن مشترک شان خبر داد. او تاکید کرده بود، که روسیه در این مورد با طالبان منافع مشترک دارد و مشغول تبادله معلومات با این گروه میباشد. طالبان اکنون یکی از گروههای مخالف داعش در افغانستان به شمار میرود.
عمر شریفی دکترای انسان شناسی از آمریکا در گفتگو با خبرنامه، روی این مساله تاکید دارد که روابط روسیه و طالبان درازمدت و استراتژیک نیست. آقای شریفی به خبرنامه گفت: ” روسیه از طالبان به عنوان ابزار استفاده میکند و این نگاه، کوتاه مدت است. مساله اصلی سوریه و اکراین است. تنش اصلی روسیه و آمریکا روی آن متمرکز است و افغانستان کمک برای تعیین موازنه قدرت در خاورمیانه و اکراین میان روسیه، آمریکا اتو است. حتا اگر روسیه از طالبان حمایت هم بکند به منظور فشار آوردن بر آمریکا به خاطر مساله سوریه و اکراین است که رقایت دو کشور در آنجا خیلی جدی میباشد.”
جغرافیای دل انگیز
همواره موقعیت جغرافیایی افغانستان مورد توجه کشورهای قدرتمند بوده است. همین موقعیت، افغانستان را بارها تا مرز فروپاشی بنیانهای داخلی به پیش برده و میتواند برگ برنده این کشور نیز باشد. افغانستان از گذشتههای دور، چهار راه تجاری بین شمال و جنوب آسیا و بین شرق دور و کشورهای اروپایی و خاورمیانه بوده است.
به نظر میرسد با شدت گرفتن رقابتها میان روسیه و ناتو در اکراین و سوریه، این رقابتها در افغانستان نیز میان روسیه و آمریکا جدی میشود. ادریس رحمانی پژوهشگر مسایل جهانی در آمریکا، به این باور است که افغانستان به همان اندازه که برای آمریکا مهم است برای روسیه نیز اهمیت یافته است.
آقای رحمانی در گفتگو با خبرنامه تاکید میکند که “افغانستان به ویژه ولایتهای شمالی آن حیثیت کمربند امنیتی روسیه را دارد و هرگونه تحرکات مشکوک برایآنان (مسکو) خطرساز به حساب میآید. از سوی هم برای آمریکا جنوب و غرب افغانستان به عنوان کمربند امنیتی منافع اقتصادی غرب به ویژه منافع اقتصادی آمریکا در حاشیه خلیج میباشد که نمیتواند اجازه بدهد کشورهای نظیر روسیه، چین و هند در آن نفوذ کند.”
تنشها میان روسیه و کشورهای غربی در خاورمیانه و اکراین سبب شده است که نخست وزیر روسیه از شروع جنگ سرد جدید حرف بزند. دیمیتری مدودف نخستوزیر روسیه در کنفرانس امنیتی مونیخ گفت: “ما به سوی دوره جدیدی از جنگ سرد پیش میرویم. تقریبا هر روز ما به طرح تهدیدهای وحشتناک جدید علیه ناتو، علیه اروپا یا علیه آمریکا و یا دیگر کشورها متهم میشویم.”
اما ادریس رحمانی باور دارد که اگر جنگ سرد جدید آغاز شود، افغانستان باز هم در این جنگ جایگاه همیشگی خود را دارد. زیرا به گفتهای او، اکنون افغانستان در کنار سوریه و اکراین برای روسیه و آمریکا یک ضلع از این مثلث بحرانی است. او تاکید میکند که در افغانستان اما، روسیه و آمریکا ناگزیر اند با هم معامله کنند زیرا مداخله روسیه در افغانستان خطری برای آمریکا است.
بازگشت دوباره
حدود سه ماه قبل اولین اظهارات امنیتی روسیه در قبال افغانستان صورت گرفت. از شش ماه به این سو، روسیه به صورت غیرمترقبه از علاقه آن کشور برای کمک به نیروهای امنیتی افغانستان با سلاحهای سبک سخن گفت. ضمیر کابلوف، فرستاده ویژه روسیه در امور افغانستان به خبرگزاری انترفکس گفته است که ” این سلاحهای سبک کلاشینکوف به تعداد ده هزار میل، در ماه فبروری (سال جاری میلادی) تحویل داده خواهد شد.”
این اعلام حمایت تسلحیاتی روسیه از افغانستان، پس از درخواست جنرال دوستم برای حمایت روسیه از این کشور صورت گرفت.
در همین حال، روسیه اعلام نموده است که حضور امنیتی خود را در مرزهای شمالی افغانستان تقویت میکند. فرماندهان روسی اخیرا تاکید کردند که تا پنج سال آینده میزان سربازان این کشور در تاجکستان به 9000 تن خواهد رسید. مسکو اکنون در تاجکستان و نزدیک مرزهای آن کشور با افغانستان دارای یکی از بزرگترین پایگاه های نظامی خود است. این کشور بیش از هفت هزار سرباز در پایگاههای خود در مناطق کولاب، کورگان تیپه و دوشنبه دارد که مجهز به بیش از یک صد تانک زرهی است. در عین حال، قرارداد امنیتی روسیه با تاجکستان تا سال 2042 میباشد.
افزایش حضور نظامی روسیه در مرزهای شمالی افغانستان، برخی از تحلیلگران را واداشته تا از حضور دوباره مسکو در جغرافیای امنیتی افغانستان صبحت نمایند.
جنگ دیگر
با آنکه آمریکا ماموریت جنگی خود را در پایان سال 2014 میلادی رسما پایان داده بود، اما ورود بازیگران جدید در جنگ افغانستان به شمول داعش، این کشور را یک بار دیگر وارد جنگ افغانستان ساخت. در دومین اقدام، به تاریخ اول حوت 1394 وزارت دفاع آمریکا ، به فرماندهان خود در افغانستان مجوز عملیات نظامی علیه داعش را صادر کرد. این نخستین بار بود که واشنگتن مجوز حمله به داعش در خارج از عراق و سوریه را صادر میکرد. ایالات متحده شاخه خراسان داعش را در ماه جدی، در فهرست گروه های تروریستی قرار داد و در قالب ماموریت حمایت قاطع تمام اهداف داعش را در افغانستان هدف قرار میدهد.
در عین حال، آمریکا برای بودجه 2017 خود از کنگره 4.1 میلیارد دالر برای مبارزه با داعش و 2.5 میلیارد دالر برای کمکهای غیرنظامی به افغانستان درخواست کرده است. این به آن معناست که داعش و افغانستان در سال 2017 نیز در فهرست اولویتهای اساسی ایالات متحده قرار دارد.
اقدامات جدید آمریکا در افغانستان بیانگر آن است که این کشور، نسبت به افغانستان برای بلندمدت متعهد است؛ امری که میتواند با توجه به رویکرد دوستانه دولت افغانستان نسبت به هم پیمانان امنیتی غربیاش، امیدواریهای فراوانی را در باره آینده افغانستان ایجاد کند. اما در عین حال، در صورتی که روسیه برای مبارزه با داعش و یا اهداف دیگر، وارد بازی افغانستان شود، آغاز ادامه جنگ سرد جدید که نخست وزیر روسیه از آن یاد آوری کرده است، در جغرافیای افغانستان نیز محتمل پنداشته میشود.
عبدالله رحمانی همکار این گزارش بوده است